پروا نمى كند و بالاخره نامه هاى او نسبت به رسم و عادات آن زمان جامع تر و فشرده تر و خاصه در مواردى كه ميل ندارد مطلبى را صريح بنويسد و موجز و كوتاه و با مقام و مقال متناسب است.
روى هم رفته سبك قائم مقام تابع گلستان سعدى و مانند آن زيبا و روان و آهنگ دار است.
اين نامه را از زبان عباس ميرزا نايب السلطنه، در حين اشتغال به جنگ روس، به ميرزا بزرگ قائم مقام نوشته است و سر تا پا گوشه و كنايه است به علما و طلاب تبريز كه با وليعهد همراهى نمى كردند و حتى به تحريك روسها و درباريان تهران مزاحم نيز بودند:

خدايا، راست گويم فتنه از تست
ولى از ترس نتوانم چخيدن
لب و دندان تركان ختا را
بدين خوبى نبايست آفريدن
كه از دست لب و دندان ايشان
به دندان دست و لب بايد گزيدن
مى فرمايند ^۱ پلوهاى قند و ماش و قدحهاى افشره و آش شماست كه حضرات را ^۲ هار كرده است. اسب عربى بى اندازه جو نمى خورد و اخته قزاقى اگر ده من يكجا بخورد بدمستى نمى كند، خلاف يابوهاى دودرغه ^۳ كه تا قدرى جو زياد ديد و در قوروق بى مانع چريد، اول لگد به مهترى كه تيمارش مى كند، مى زند.

اى گلبن تازه، خار جورت
اول بر پاى باغبان رفت
از تاريخى كه شيخ الاسلام تبريز در فتنه مغول صلاح مسلمين را در استسلام ديد تا امروز، چه در عهد جهانشاهى و مظفرى چه سلاطين صفوى، چه نادرشاهى و كريمخانى، چه در حكومت دنبلى و احمدخان، هرگز علماى تبريز اين احترام و عزت و اعتبار و مطاعيت نداشتند، تا در اين عهد از دولت ما و عنايت ماست كه علم

در آن هنگام تنها كسى بود كه مى توانست ايران را به خوبى اداره كند، پنهان نمى دارند.
مجموعه رسائل و منشآت قائم مقام، كه حاوى چند رساله و نامه هاى دوستانه و عهدنامه و وقفنامه هاست و محمودخان ملك الشعراء مقدمه اى بر آن نوشته، به اهتمام شاهزاده فرهاد ميرزا، ^۱ در سال 1280ه.ق در تهران چاپ شده است. ^۲

نثر قائم مقام

قائم مقام پيش از همه مرد سياست و عمل است و نويسندگى او نيز به ايجاب ضرورت كار بوده، نه از راه تفنن يا هنرنمايى. او نوشته هاى خود را غالبا سرسرى و با عجله انشاء مى كرده و قلم مى زده است و با اين همه منشآت او از ذوق و حسن سليقه مايه وافر دارد.
قائم مقام به مقدار زيادى از عبارات متكلف و متصنع و مضامين پيچيده و تشبيهات بارد نابه جا كاسته و تا اندازه اى انشاى خود را ـ مخصوصا در مراسلات خصوصى ـ به سادگى و گفتار طبيعى نزديك ساخته است. نثر او، بر خلاف آثار اسلاف وى كه پر از جمله ها و عبارتهاى طويل و قرينه سازيهاى مكرر و سجعهاى خسته كننده است، از جمله هاى كوتاه تركيب شده و قرينه ها به ندرت تكرار مى شود. در تلفيق هر مزدوج دقت زياد مى كند و از سجعهاى زيبايى كه خاص سعدى و گلستان است، بهره مند مى شود. از ذكر القاب و تعريفهاى تملق آميز حتى المقدور اجتناب مى ورزد. به اشعار فارسى و عربى و آيات قرآنى و احاديث و اخبار كه شيوه نويسندگان سابق است، خيلى كمتر از اسلاف خود تمسك مى جويد و بسيار بجا و به موقع به آنها استشهاد مى كند و گاهى از آوردن لغات و اصطلاحات تازه و متداول، كه به كاربردن آنها براى منشيان و نويسندگان و محافظه كار بسيار سخت و دشوار بود،