مى كردند. اين شهر در دوران طلايى فرهنگ و تمدن درخشان اسلامى به عنوان پايتخت آل بويه مورد توجه دانشمندان و انديشمندان بوده است؛ لذا همواره غنى ترين كتابخانه ها و ارزشمندترين كتب را براى فراهم ساختن ابزار كار تحقيق آن دانشمندان در خود جا مى داده است. وزير دانشمند و شيعى فخرالدوله يعنى صاحب بن عباد و نيز ابوعلى سينا در اين خصوص تلاش هاى زيادى انجام داده اند. متأسفانه كتابخانه شهر رى در عصر مغول همانند ساير نقاط دستخوش غارت و آتش سوزى قرار گرفت و به كلى از بين رفت و هرگز تلاش هاى اعصار بعدى نتوانست آن را به جايگاه اصلى بازگرداند. امروزه در شهر رى تنها يك كتابخانه با حداقل امكانات توسط وزارت ارشاد ساخته شده است. كتابخانه ديگرى نيز در آستان در جنب صحن مصلى موجود است كه در 1324ش تأسيس شد. اين كتابخانه حدود 2200 جلد كتاب دارد كه برخى از آن ها نسخه هاى ارزشمند خطى است. در دوره مديريت فعلى، بيش از 12700 كتاب خريدارى و حدود هفت هزار جلد اهدايى نيز جذب و كتابخانه به رايانه مجهز گشته است. علاوه بر آن 2100 جلد كتاب نيز از سوى اين كتابخانه به كتابخانه هاى مساجد و مدارس اهدا شده است. اكنون 6700عضو دارد و روزانه بيش از 700 نفر از آن بهره مى گيرند. اما اين كتابخانه مشكلات زيادى دارد. وقفى بودن كتاب ها و عدم امانت دادن و امكان خارج ساختن آن، فضاى مطالعه بسيار كوچك و محدود، حجم كم مخازن كتاب، كه امكان افزايش كتاب هاى آن را نمى دهد و علاوه بر آن توجه توليت محترم آستان به مسائل علمى و فرهنگى، باعث شد تا احداث كتابخانه بزرگى، در طرح توسعه وارد گردد. ساختمان جديدى كه براى كتابخانه در شمال حرم امامزاده طاهر عليه السلام ساختند. در زيربنايى به وسعت پنج هزار متر مربع در سه طبقه از 1373 آغاز شد. عمليات اجرايى و فونداسيون و سپس اسكلت تا سال 1376 تكميل شد و در سال بعد عمليات نازك كارى و نماسازى آن تا پايان سال 1378 ادامه يافت. در 1379 اجراى سنگ كف و بدنه در طبقه اول و نصب تأسيسات آن تكميل و اين پروژه در پايان سال 1380 خاتمه يافت. (تصوير شماره 62 و63)

5 ـ حوزه علميه برهان

اگرچه در گذشته آستان جذابيت هاى علمى نيز داشت و همانند ساير اماكن و زيارتگاه ها، مدرسه اى در جوار آن براى تربيت و آموزش طلاب ساخته شده بود؛ اما اين مدرسه فضاى كوچكى داشت و جايگاه آن با مجموعه متناسب نبود. اين مدرسه كه در عصر سلجوقى و در دوران طغرل بيك در مجاورت بازار قديم و مسجد جامع در دو طبقه ساخته شد، به مدرسه عتيق معروف گشت؛ آن را در دوره هاى مختلف بازسازى و تعمير كردند. سنگى كه در مدخل مدرسه از طرف بازار نصب شده است باتاريخ 1206 ق، نشان از تعمير اين مدرسه در عصر آقامحمد خان قاجار مى دهد.
اين حوزه علميه بعدها در دوران رضاخان به دبستان تبديل شد و در 1364 ق توسط مرحوم حاج شيخ على اكبر برهان تهرانى در دو طبقه بازسازى و به عنوان حوزه علميه به نام خود ايشان افتتاح گشت. اين حوزه تا قبل از توسعه جديد حدود صد طلبه و ده مدرس داشت و كتابخانه اى نيز در آن احداث شده بود كه در طرح توسعه جديد به لحاظ آن كه گنجايش كافى براى جذب استادان و روحانيون نداشت، تخريب و ساختمان بزرگترى با زيربناى 9500 و به مساحت 5250 متر مربع در سه طبقه، به جاى آن يعنى در جوار مقبره امامزاده طاهر عليه السلام ساخته شد. حياطى نيز به وسعت 600 متر براى آن اختصاص يافت. عمليات پى كنى آن در پايان 1374 و بقيه مراحل پروژه از جمله سنگ بدنه و كف، نماى حياط، و ساير كارهاى روبنايى نيز انجام و در 1380 كل پروژه به اتمام رسيد كه البته هم اكنون تزئينات داخلى آن از جمله آسمان نما و دارالعلم در حال تكميل است. (تصوير شماره 61)

6 ـ كتابخانه جديد

شهر رى در اعصار اسلامى مهد علم و دانش و كتابخانه هاى آن شهره آفاق بوده است. در قرن چهارم تنها چهار هزار شتر كتاب هاى كتابخانه صاحب بن عباد را حمل