از هنگام جلوس اردشير ساسانى به تخت سلطنت، دين زرتشت، دين رسمى كشور شد؛ بديهى بود كه شهر رى، چنان كه قبلاً اشاره كرديم، به عنوان يكى از شهرهاى مقدس و مذهبى آيين زرتشت محسوب و محل تجمع و حضور مغان گردد. در اين دوران خاندان مهران بر امور رى مسلط شدند و مرزبانى آن را برعهده گرفتند. ۱
براساس روايتى ديگر، شهررى در دوران پادشاهى فيروز فرزند يزدگرد ساخته شد و او آن را «رام فيروز» نام نهاد. ۲ بر اين اساس بايد گفت رى تنها به عنوان تختگاه اشكانيان استفاده مى شد و در عصر ساسانى به صورت شهر درآمد و در كشمكش ها و درگيرى هاى آخرين شاهان ساسانى، رى همواره مركز اين درگيرى ها بود. ۳
خسروانوشيروان، بت هاى آتشكده رى را بيرون ريخت و آتش آن را به تپه ميل كنونى منتقل كرد. ۴ بهرام چوبين كه عليه خسرو عصيان كرده بود، مدتى در رى حاكم شد و سكه هايى در آن جا ضرب و بين مردم شهر پخش كرد. ۵ (تصوير شماره 1 و2)
به هنگام هجوم مسلمانان به ايران در سال هفتم هجرى، يزدگرد كه از پيروزى مسلمانان در جلولا خبر يافت، بخشى از سپاه را در حلوان گذاشت و خود به سوى رى رفت ۶ و پس از برداشتن آتش مقدس آتشكده به خراسان گريخت. ۷
چو منزل به منزل بيامد به رى
برآسود يك چند با دود و مى
زرى سوى گرگان برآمد چو باد
همى بود يك چند ناشاد و شاد۸
1.كريستن سن، ايران در زمان ساسانيان، ص۱۴۰
2.دينورى، اخبارالطوال، ص۶۳، Encyclopedia of Islam, p.۱۱۰۶
3.خواند مير، حبيب السير، ص ۴۸۳.
4.مسعودى، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقيق اسعد داغر، بيروت، دارالاندلس، ج۱، ص۲۹۴
5.دينورى، همان، ص۸۹؛ مسعودى، همان، ج۱، ص۲۹۹
6.خواندمير، همان؛ يعقوبى، تاريخ اليعقوبى، ج۲، ص۱۲۹؛ طبرى، تاريخ طبرى، تحقيق ابوالفضل ابراهيم، بيروت، دار سويدان، ج۴، ص۱۸۵
7.طبرى، همان، ج۴، ص۲۶۳
8.شاهنامه، ج۹، ص۲۹۸۳
