1 ـ موقعيت تاريخى آستان در دوره هاى مختلف

الف ـ بناى نخستين آستان

آستان و بناى باشكوه مقبره عبدالعظيم حسنى عليه السلام كه امروزه، گام ها و دل هاى عاشقان را، از دور و نزديك به سوى خود مى كشاند، محصول تلاش ها و زحمات بى دريغ و عاشقانه عده اى از مشتاقان و ارادتمندان ذريه پيامبر صلى الله عليه و آله است كه در فصلى مستقل به آن خواهيم پرداخت. اما اين بناى باشكوه در طى قرن ها و سال هاى متمادى تحولات قابل توجهى را شاهد بوده است كه در هر عصرى ارادتمندان او كوشيده اند تا به وسعت، شكوه و زيبايى آن بيفزايند. آن چه روشن است و در فصول بعد روشن تر خواهد شد، اين كه تا قبل از دهه اخير، آستان عبدالعظيم حسنى عليه السلام تحولات و تغييرات چشمگيرى را دربر نداشت، اما به هرحال لازم است سير آن مراحل از ابتدا تا عصر حاضر مورد توجه قرار گيرد.
بناى نخستين آستان، قبر ساده اى بيش نبود؛ زيرا در آن عصر، يعنى هنگام دفن او، خلفاى عباسى از جمله متوكل و ديگران اجازه احداث بنا و مقبره، براى خاندان عصمت و طهارت و بازماندگان آنان را نمى دادند؛ بويژه آن كه عبدالعظيم حسنى عليه السلام نيز از جور و ستم متوكل، فرارى و به طور پنهانى در آن منطقه مى زيسته است. علاوه بر آن در شهر رى، خاصه دروازه باطان يا باطاق، بيشتر ساكنان آن اهل سنت بوده و براساس آن چه