زمستانهاى آن سنوات قريب پنجاه هزار نفر مى نويسد كه در تابستان به واسطه بدى آب و هوا غالب اهالى شهر را ترك كرده به ييلاقها مى رفتند. ^۱
محاسن و معايب طهران ^۲ ـ شهر تهران تقريباً 3800 قدم بالاى سطح دريا قرار گرفته و از اين رو در ايام بهار و پائيز و زمستان آب و هواى آن دلكش و مطبوع است و همين كه گرماى سوزان تابستان آغاز مى گردد اهل شهر مى توانند به ييلاقهاى كوهستانى كه در نزديكى واقع شده پناهنده گردند و اين خود يكى از مزاياى شهر تهران است. در ساير شهرها ييلاقى كه به اين آسانى در دسترس عموم باشد كمتر اتفاق مى افتد چيزى كه ممكن است براى تهران عيب گرفته شود بى آبى آن مى باشد از جويهاى بزرگ اطراف طهران در غالب اوقات سال دود بلند مى شود و تا حدى نمى توان اين نقص مهم را پوشيده داشت. حاج ميرزا آقاسى وزير محمدشاه سعى داشت كه آب رود كرج و جاجرود را به شهر طهران برساند ولى در نتيجه شكايت اهالى ورامين از قسمت جاجرود صرف نظر شد و قبل از اين كه آب كرج به شهر برسد حاجى وفات كرده و كار ناتمام ماند. اين است كه مردم بيشتر به حفر قنوات پرداختند چون شهر تهران بالنسبه در چاله افتاد رطوبت قنوات اطراف توليد پشه مالاريائى كرده و هواى شهر را ناسالم مى سازد و در بعضى مواقع تب تيفوئيد نيز شدت پيدا مى كند. در شهر طهران مثل كليه شهرهاى شرقى براى ازاله كثافات و غيره وسائل صحى علمى وجود ندارد فقط در خانه ها يكى دو چاه عميق كنده و پس از پر شدن آنان به پاك كردن يا تجديد ديگرى مى پردازند اگر چه اين طريقه دور از حفظ الصحه و نامناسب به نظر مى رسد اما نسبت به ساير شهرهاى شرق وسيله بسيار ماهرانه ايست.
تهران از نظر مركزيت و استيلاء بر ساير شهرهاى ايران يگانه نقطه مطلوب به شمار مى آيد و البته براى هر پايتختى اين موضوع كمال اهميت را دارد. تهران تقريباً

چنار خيابان هاى شهر را آراسته است بعضى از اين چنارها به قدرى كلفت است كه دو يا سه مرد نمى توانند آن را بغل بگيرند. غير از اين باغ ها و درختان چنار طهران هيچ چيز ندارد. حتى يك بنائى كه بتوان از آن اسمى برد، در شهر تهران ديده نمى شود».
آن نويسنده ديگر سر توماس هربرت انگليسى بيشتر فريفته خانمهاى تهران شده درباره آن شهر مى گويد:
«تهران در دشت مسطحى واقع شده خانه ها را از آجر ساخته اند. عده آنها به سه هزار مى رسد. زيباترين خانه ها منزل حاكم است كه آن هم تعريفى ندارد. بازارهاى تهران دو قسمت سرپوشيده و سر باز مى باشد. در كوچه ها و خيابان ها جوى هاى آب روان است كه باغ ها را مشروب مى كند. اهالى تهران خوش اندام و نيكو منظرند. مخصوصاً زنان اين شهر بسيار دلفريب و دوست داشتنى مى باشند و براى فهميدن چيزهاى تازه كنجكاوى دارند. گر چه غيرت و رشك مردان اين جنس لطيف را كاملاً محدود و مقيد كرده اما باز هم فرصت هايى براى تماشاى اين گوهرهاى درخشان به دست مى آيد».
در ايام سلاطين صفويه گاه گاهى شهر تهران اقامتگاه موقت پادشاهان مى شد شاه سليمان در تهران قصرى بنا كرد و شاه سلطان حسين سفير تركيه را در تهران پذيرفت تاورينه گر چه اسمى از تهران مى برد اما ظاهراً آن را نديده است. شاردن آن را شهر كوچكى ذكر مى كند. در فتنه افغان تهران دچار قتل و غارت گرديد. پس از آن موقعى كه نادر از سفر هند برگشت در تهران علماى دينى مهم ايران را جمع كرده و از آنان درخواست كرد كه اختلافات سنى و شيعى را بر هم زنند. در همين شهر نادر پسر خود رضاقلى را كور كرده و همين جا هم رضاقلى مزبور به قتل رسيد. كريم خان زند گر چه ارك فعلى را بنا كرده اما كمتر در آن اقامت كرد و بالاخره اين شهر در اوايل حكومت قاجاريه به صورت پايتختى در آمد و در آن موقع مساحت شهر قريب دو ميل و جمعيت آن كمتر از پانزده هزار نفر بوده است. و بعد كم كم ترقى كرد به قسمى كه ژنرال گاردان فرانسوى مأمور فوق العاده ناپلئون در ايران جمعيت تهران را در