داريم كه دير يا زود مردمان فارسى دوست اين حقيقت را درك مى كنند كه خواندن اخبار مربوطه به امور داخلى قراء و قصبات ممالك ماوراء بحار در مجلات خارجى و نفهميدن قسمت عمده از مطالب آن و در عين حال بى خبر ماندن از عادات و رسوم و زبان ملى خود خبط و سفاهت است ـ ما قطع داريم كه خواه ناخواه اوضاع محيط مردم را مجبور مى كند كه بيشتر به مطبوعات فارسى علاقه مند شوند اين كار شدنى است و با همين نظر نامه رى پيدا شد. ^۱

22 ـ تاريخ تهران، عبدالعزيز جواهر الكلام (معاصر).

مقدمه

گردآورى تاريخ طهران بر اين روش كه از نظر خوانندگان مى گذرد از شاهكارهاى فرهنگى بى سابقه و پرزحمت مى باشد و كمتر از تدوين دو كتاب تاريخ كتابخانه هاى ايران يا مجلد نخست از دائرة المعارف اسلامى ايران كه در سال 1311 و 1322 به چاپ رسيده اند، به شمار نمى رود. در سال 1325 دو مجلد تاريخ رى و طهران از نظر فقيد علامه قزوينى گذرانيده كه پيش از چاپ بيشتر مورد آزمايش و كنجكاوى واقع شوند فقيد نامى پس از مطالعه هر دو مجلد شرحى مبسوط از تقريظ و تمجيد كه ابدا مطلوب اينجانب نبود، بر آنها نگاشتند و بسا براى چاپ و انتشار آنها تحريض مى نمودند تا اين كه پيش از وفات او به اندك زمانى چند صفحه از هر دو مجلد با عين نامه اى كه در اين خصوص مرقوم داشتند، به چاپ رسيده و ملاحظه نمودند و بسا جاى تأسف است كه اكنون هزار صفحه تاريخ طهران به تدريج منتشر مى گردد و از استقراء و تنقيد آن مرحوم محروم و بى بهره مانده است.
تاريخ مزبور در پنج مجلد گردآورى شده و شامل همگى اوضاع جغرافى و سياسى و دينى و فرهنگى و سرگذشت طبقات رجال نامى آن مى باشد ـ اعم از اين كه

رسماً خريدار از اين مطبوعات هستند در آخر سال شايد خرج و دخل اين مجلات موازنه كند بارى اين پيش آمد اخير هم سبب عمده شد كه كمتر كسى توانست به نشر مجله غير رسمى اقدام كند زيرا عامه مردم از اول هم اگر مى خواستند و مى خواندند روزنامه بود و به مجله اقبالى نداشتند آن طبقه معين هم كه با مجله سر و كار داشتند يا بايد مجله رسمى بخوانند يا طبعاً سرگرم مجلات خارجى شده اند و در هر صورت مجلات ملى فارسى تقريباً از بين رفت.
خانواده دانشمند متمولى را مى شناسيم كه سالانه قريب دو هزار ريال وجه اشتراك مطبوعات خارجه را با ميل و منت مى پردازد و به مطبوعات فارسى بى اعتنا است لابد در نظر شما اين خطاى بزرگ قابل بخشش نيست من هم در ناپسند بودن اين امر شكى ندارم ولى بايد علتش را كشف كرد و در صدد اصلاح آن برآمد به نظر نگارنده اشتراك مجلات جزء ضرورات اوليه حياتى نيست و از تجملات زندگانى به شمار مى آيد بشر هم فطرت در اين مسائل حد اعلاى ظرافت و زيبائى را طالب است پس نامرغوبى جنس ما از ناجورى است.
اتفاقاً اگر به نامه نگارى اين اعتراض بشود خواهد گفت شما خواننده و خريدار بدهيد تا من ذوق و سليقه را نمايش بدهم مشترى هم كه هيچ گاه به بهاى جنس نسيه وجه نمى دهد و بالاخره در ميان اين دور و تسلسل مجله نويسى و مجله خوانى در محيط زبان فارسى كاسد مانده است.
ما چه مى گوئيم؟ ما مى گوئيم هم خواننده و هم نويسنده مجله هر دو حرف حسابى مى گويند و بايد راه حل پيدا كرد بهترين طريقه حل اين مشكل آن است كه قدرى خوانندگان تعصب ملى به خرج داده به مطبوعات داخلى (اعم از مجله يا روزنامه) توجهى بكند نامه نگاران هم آنچه مى توانند از فداكارى دريغ ندارند تا كم كم پلى براى اتصال اين خليج ژرف بسته شود و اين نقيصه از ميان برخيزد.
بارى در چنين موقع نامناسبى كه ظاهراً از هيچ جا بوى اميدى به پيشرفت مجله نويسى نيست ما با كمال دل گرمى و اميدوارى به نشر نامه رى قيام كرده ايم و يقين