يكصد و هفده هزار مجلد بوده است كه در حمله سلطان محمود غزنوى به رى كتاب هاى كلامى و فلسفى و معتزلى از اين كتابخانه خارج و به دستور وى به آتش كشيده شد ^۱ .
ميزان كتاب هاى موجود در كتابخانه صاحب عباد در رى را كه با قرن دهم ميلادى مقارن بوده است به اندازه مجموع كتاب هاى موجود در كتابخانه هاى سراسر اروپا برآورد كرده اند ^۲ .
در اخبار روزگار وزارت صاحب در رى (و يا گرگان) نوشته اند كه باطيلسان و تحت الحنك كه لباس اهل علم بود عزم املاء حديث كرد و خلق بسيار از جمله گروهى از دانشمندان در مجلس درس او حضور يافتند. جمع حاضر در اين درس به قدرى زياد بوده است كه شش معيد ايستاده سخنان صاحب را با صداى رسا به گوش حضار مى رساندند ^۳ . صاحب علاوه بر تدريس ادب و حمايت از دانشمندان در مقر وزارت خود در شهرهاى رى و اصفهان از رسيدگى به احوال اهل علم در ساير بلاد اسلامى غافل نبود و بنا به نوشته تجارب السلف سالانه پنجاه هزار درهم به بغداد مى فرستاد تا بر علما و فقها و سادات و قرّاء و شعرا و صلحا قسمت كنند ^۴ .
شهر رى زادگاه و مهد پرورش دانشمندان بزرگ چون محمد بن زكرياى رازى پزشك و شيمى دان معروف، امام فخر رازى مفسّر و متكلم و شيخ ابوالفتوح رازى مفسّر بزرگ شيعى، محمد بن موسى رازى و فرزندش احمد بن رازى از مورخان اسلامى مهاجر به اندلس، ابوحاتم رازى از دانشمندان و ادعيان اسماعيلى مذهب و ابن مسكويه رازى طبيب و فيلسوف و مورخ معروف بوده است.

رازى صاحب تبصرة العوام و قطب الدين الرازى بسيار و استقصاء آنان در يك جلد و دو جلد بزرگ نگنجد بلكه در خور چندين كتاب خواهد بود و ما براى اقتصار عده اى از گذشتگان نزديك را ياد كرده و به ذكر معاصرين پايان مى دهيم... ^۱

30 ـ تاريخ دانشگاه هاى بزرگ اسلامى، عبدالرحيم غنيمه، ترجمه: نوراللّه كسائى (معاصر).

شهر رى در مركز ايران كه در بين سال هاى 18 تا 24 ه .ق به تصرف اعراب مسلمان درآمد از عهد آل بويه تا حمله مغول در تاريخ علمى و اجتماعى ايران و اسلام شهرت و اعتبار زياد دارد. علاوه بر نخستين مسجد كه پس از فتح اين شهر و در زمان خليفه سوم بنياد گرديد، مهدى عباسى نيز جامع معروف عتيق را در آن بنا كرد ^۲ . در باب كثرت مساجد رى ارقام مبالغه آميز نوشته اند ^۳ .
در زمان آل بويه شهر رى مدت ها مركز حكومت امراى اين سلسله و وزراى دانشمندى چون ابن عميد و صاحب عبّاد بود كه وزيران خود در شهر رى مجالس درس و بحث علمى داشتند و از علما و ادبا به گرمى استقبال و حمايت مى كردند. ابن عميد كتابخانه اى معادل يكصد بار كتاب در انواع علوم داشت و دانشمند و مورخ معروف ابن مسكويه رازى متصدى آن بود ^۴ . و صاحب عبّاد جانشين ابن عميد در منصب صدرات كه در علم دوستى و ادب پرورى گوى سبقت را از وزير سلف ربود، علاوه بر تشكيل مدارس درس و مباحثات علمى با علما و بزرگداشت ادبا و نويسندگان خود كتابخانه اى ترتيب داد كه بالغ بر چهارصد شتر بار كتاب و فهرستى مشتمل بر ده مجلد داشت. تعداد اين كتاب ها به گفته خود صاحب بالغ بر