و يكهزار و پانصد دينار است». ^۱
شاردن در سياحت نامه خود آورده است: «در چهار فرسنگى ساوه، روبروى آن در جانب غربى زيارتگاه مشهورى وجود دارد كه مورد توجه ايرانيان پرهيزگار مى باشد. مردم اين مزار را متعلّق به شموعيل يعنى ساموئل پيغمبر مى دانند. و عقيده دارند كه رسول مزبور در آن مدفون است. مزار مذكور ضريح بسيار عالى دارد و در وسط مسجدى واقع شده است. در طرف شرقى ساوه، يعنى درست در نقطه مقابل اين مقبره به فاصله نه فرسخى شهر، موازى با آن، در گوشه و كنار اطلال و آثار باقيه شهر معروف رى، بزرگترين بلاد آسيا مشاهده مى شود.
تعريفات فوق العاده حيرت آورى كه از رى مى كنند، باور كردنى نمى باشد، ولى با وجود اين، مورد تصديق تمام تاريخ نويسان است، به علاوه عدّه اى نيز با مشاهدات عينى خود آنها را تأييد مى كنند. در علم معرفة البلدان ايرانى آمده است كه در دوره خلافت مهدى باللّه ابومحمّد دوانيقى كه در سده نهم ميلادى (قرن سوم هجرى) مى زيسته، بلده رى به نود و شش بخش و ناحيه قسمت مى شده است، و در هريك از اين بخش ها چهل و شش خيابان و در هر خيابانى چهارصد باب خانه، باغچه و ده باب مسجد وجود داشته است. شش هزار و چهارصد باب مدرسه، شانزده هزار و سيصد باب گرمابه، پانزده هزار مناره مسجد، دوازده هزار آسياب، هزار و هفتصد رشته آب چشمه، سيزده هزار باب كاروانسرا آبادى اين سواد اعظم را تشكيل مى داده است. من جرأت نمى ورزيدم كه شماره منازل و خانه هاى مسكونى شهر را ذكر كنم زيرا تعداد نفوس اين بلده را فقط بالغ بر نيمه اين شماره مى توان باور كنم، با وجود اين علماى جغرافى اروپائى در اين مورد به دعاوى نويسندگان شرقى اعتماد مى كنند. مورّخين عرب نيز تأييد مى كنند كه در سده سوم هجرى، يعنى درست در دوره مورد بحث، رى پرجمعيت ترين بلده آسيا بوده است، و مدّعى هستند كه در روى زمين غير

قلعه طبرك به جانب شمال در پاى كوه افتاده است. ولايت قصران در پس آن كوه افتاده است و ديگر نواحى چون مرجنى و قها كه در صحراست و تمامت ولايت سيصد و شصت پاره ديه است و ديه دولاب و قوسين و قصران و ورزنين و فيروز رام كه فيروز ساسانى ساخت و اكنون فيروز بدان مى خوانند، ورامين و خاوه، قراى بهنام و سبور قرج است و قوهه و شندر و طهران و فيروزان از معظم ناحيت غار است. اين ولايت به چهار قسم است: ناحيت اوّل بهنام و درو شصت پاره ديه است، ورامين و خاوه از معظم قراى آن ناحيه است. دوم ناحيت سبور قرج و درو نود پاره ديه است. قوهه و شندر و ايوان كيف از معظم قراى آنجاست. سيوم ناحيت فشابويه است و درو سى پاره ديه است، كوشك و علياباد و كيلين و جرم و قوج آغاز معظم قراى آنجاست. چهارم ناحيت غار است و سبب تسميه غار آن است كه امامزاده اى از فرزندان امام موسى كاظم عليه السلام را در رى قصد كشتن او كردند و او از آن ظالمان فرار نموده در نواحى جال كولى، غارى پديد آمد امامزاده پناه بدان غار برده، غايب شد و الحال آن ناحيت جهت غايب شدن آن بزرگوار به ناحيت غار ناميده شد و درو چهل پاره ديه است. طهران و مشهد امامزاده حسن بن الحسن عليه السلام كه به جيان مشهور است و فيروز بهرام و دولت آباد از معظم قراى آن ناحيت است و غلّه و پنبه آنجا سخت نيكو آيد و بسيار بود و اكثر اوقات آنجا فراخى و ارزانى باشد و قحط و غلا از روى ندرت اتّفاق افتد، و از آن ولايت غلّه و ديگر ارزاق به بسيار ولايات برند و از ميوه هاش انار و امرود و عباسى و شفتالو و انگور نيكوست، اما خورنده ميوه هاى آنجا از تب ايمن نبود. و اهل شهر و اكثر ولايات شيعه اثنى عشرى اند الاّ ديه قوهه و چند موضع ديگر كه حنفى باشند و اهل آن ولايت آن موضع را بدين سبب قوهه خران مى خوانند. و در رى اهل بيت بسيار مدفونند، و از اكابر اولياء بسيار آسوده اند چون ابراهيم خواص و كسائى سابع قرّاء السّبعه و محمد بن الحسن الفقيه و هشام و شيخ جمال الدين ابوالفتوح و جوانمرد قصّاب و حقوق ديوانى آن ولايت با آنچه داخل آن تومانست، پانزده تومان