زلزله

به حكايت روضة الصفا در دوران خلافت متوكل، «در سنه اثنين و اربعين و مأتين (242) زلزله در دامغان واقع شد كه نصف عمارات آن مملكت سر به خرابى نهاد و ثلث بسطام نيز به زلزله افتاد؛ و در رى و جرجان و نيشابور و اصفهان همين حادثه روى نمود. در دهى از ديه هاى قومس زلزله آغاز شد.» ^۱ هم چنين در عهد متقى، در بلاد شام، زلزله عظيمى رخ داد «چنان كه از اهل حما، بيست هزار كس هلاك شدند و ديگر آن كه آب دجله زياد شد. به مثابه اى كه بسيارى از محلات بغداد غرق شده از عمارت آن اثرى نماند.» ^۲۳

33 ـ فهرست بناهاى تاريخى و اماكن باستانى ايران، نصرت اللّه مشكاتى (معاصر)

تهران ـ رى؛ رى قديم

ويرانه هاى باستانى رى كه در حوالى شهر كنونى رى باقيمانده است، شامل آثارى از دوران هخامنشى و اشكانى و ساسانى و ادوار اسلامى نيز ميباشد چنان كه در كتيبه بيستون و نقوش داريوش بزرگ نام باستانى رى (راكا) نقر شده در ازمنه اسلامى به نام ام البلاد و شيخ البلاد خوانده مى شده است.
كاوش هاى علمى باستان شناسان خارجى از صد و پنجاه سال قبل در اراضى باستانى رى آغاز گرديد تا اين كه در سال 1313 خورشيدى هيأت علمى امريكايى با اجازه دولت شروع به يك رشته گمانه زنى و حفارى و مطالعات تاريخى در حدود زمين هاى قلعه طَبَرَك، نقاط مجاور چشمه على، برج نقاره خانه، چال تَرخان، مرتضى گرد، تپه چشمه على، منصورآباد، حسين آباد، حاجى آباد، قلعه و باروى رى نمودند. در خلال اين كاوش هاى علمى ابنيه و آثار و اشياء سفالى و لعابى و مسكوكات زرين

بازارهاى رى

رى در دوران بعد از اسلام، داراى بازارهاى آباد و وسيع بود، چنان كه مقدسى در احسن التقاسيم گفته: «الرى ... فسيح الاسواق» [ص 390] ... بازارها جملگى در بخش سوم شهر يعنى ربض قرار داشت؛ و شهرستان و كهندژ را بازارى نبود ... بازارها را گويا بيشتر مكشوف و بدون سقف مى ساختند و به موجب تصريح منابع، پاره اى از اين بازارها مشجر و برخى ديگر را شارعى عريض بوده است ^۱ . ^۲

وضع خانه ها در رى

لسترنج با استناد به گفته ياقوت حموى مى نويسد: «بيشتر ساختمان هاى اين شهر با آجرهاى براق و زيبايى شبيه كاسه هاى لعابى ساخته شده بود.» ^۳
ظاهرا عده اى از مردم رى، بعلت اختلاف شديد مذهبى كه با هم داشتند و به حكم مقتضيات عصر، و جنگ هاى فئودالى، براى حفظ جان و اموال خويش «خانه هاى خود را در زيرزمين بنا مى كرده اند، و راه ورود را دشوار و سخت و ظلمانى مى ساخته اند؛ چون سپاه دشمنان به زور و گاه دوستان به غصب، خانه هاى ايشان را در تصرف مى گرفته اند. مؤلف آثار البلاد نيز به اين معنى اشاره مى كند و مى نويسد: «لهم تحت الارض بيوت [ص 340]. مولانا در ديوان شمس تبريزى، در بعضى از غزليات، به اين معنى اشاره كرده است:

عمارتى است خراباتيان شهر مراكه خانهاش نهان در زمين چو «رى» باشد
عاشقان سازيده اند از چشم بدخانه ها زير زمين چون شهر رى
مردم رى را از ديرباز در احداث راهروهاى زيرزمينى و ايجاد و حفر نقب تخصصى به سزا بوده است. ^۴