قرنها آبادى و بزرگى، چنان كه گاه آن را عروس دنيا مى دانستند و ديگر گاه ام البلادش مى خواندند، به جايى كشانيده شد كه پس از دست دادن آن همه آبادى و عظمت، اندك اندك به صورت ديهى كوچك درآمد چنان كه در متون پسين تر آن را قصبه شاهزاده عبدالعظيم مى خواندند. به هرحال، مردم اين شهر نيز به تدريج در تهران و ورامين و ديگر نقاط پراكنده شدند (رى باستان، 2/423).
اين شهر مركز شهرستان رى، از شهرستانهاى استان تهران است كه در 14 كيلومترى جنوب خاورى (شرقى) تهران در مسير بزرگراه تهران ورامين قرار دارد. از سوى جنوب باخترى (غربى) از كنار درياچه قم مى گذرد و فاصله آن تا شهر 125 كيلومتر است. هم چنين با بزرگراه تهران ـ قم و اتوبان تهران ـ كرج نيز مرتبط است. در تقسيمات شهرى، جزو منطقه 20 تهران محسوب مى شود. رى از نظر جغرافيايى، دشتى ابرفتى است كه از سيلابهاى دامنه جنوبى ارتفاعات توچال (در شمال تهران) و آبرفتهاى اطراف كوه آراد (بين كهريزك و حسن آباد) تشكيل يافته است. اين شهرستان به سه بخش تقسيم شده است:
1) بخش مركزى (غار)، كه در دشت و نزديك كوه بى بى شهربانو قرار دارد و درگذشته به آن قصبه حضرت عبدالعظيم مى گفته اند، و اكنون به نام «شهر رى» شهرت دارد. اين بخش از قرن سوم هجرى تاكنون پذيراى زائران شيعى بوده است كه به زيات آستانه حضرت عبدالعظيم عليه السلام مى شتافتند كه از فرزندان امام حسن عليه السلام بوده و در قرن سوم به شهادت رسيده است (آستانه حضرت عبدالعظيم، دايرة المعارف تشيع، 1/78).
افزون بر اين، آرامگاه مبارك حضرت امامزاده حمزة بن موسى الكاظم عليه السلام فرزند حضرت موسى بن جعفر عليهماالسلام (امامزاده حمزه، دايرة المعارف تشيع، 2/423) و آرامگاه امامزاده عبداللّه عليه السلام (امامزاده عبداللّه (ابوعبداللّه) دايرة المعارف تشيع، 2/455) و آرامگاه امامزاده طاهر عليه السلام از نسل امام حسن مجتبى عليه السلام (امامزاده طيب و طاهر، دايرة المعارف تشيع، 2/449) و آرامگاه ابن بابويه رحمة اللّه عليه (دايرة المعارف تشيع، 1/308) و بى بى زبيده عليه الرحمة فرزند بى بى شهربانو دختر امام حسين عليه السلام (بقعه بى بى زبيده،

4) محمد بن زكريا ابوبكر رازى، پزشك و فيلسوف نامدار جهان اسلام؛ 5) محمد بن عمر فخرالدين خطيب رازى، مشهور به امام فخر رازى كه در اصول اشعرى مسلك و در فروع شافعى مذهب بوده است. تفسير كبير او كه براساس تفسير ابوالفتوح رازى به نگارش درآمده است، اثرى است جامع و بى نياز از تعريف؛ 6) محمد بن قيس شمس الدين رازى، مؤلف كتاب گرانقدر المعجم فى معابير اشعار العجم؛ 7) منصور بن على استاد منطقى رازى، آورده اند كه منطقى شاعر، و بُندار و غضايرى از رى برخاسته اند و هر سه تن با امراى آل بويه همزمان و از جمله مداحان آن خاندان بوده اند؛ 8) شيخ نجم الدين رازى، معروف به نجم الدين دايه، كه از اصحاب شيخ نجم الدين كبرى و از تربيت يافتگان مكتب شيخ مجدالدين بوده است؛ 9) يحيى بن معاذ ابوزكرياى رازى (م 258 ق در نيشابور) كه از زهّاد و صوفيان معروف و از طبقه اولاى اهل طريقت است.
ماجراى خرابى رى، علّت خرابى رى را گروهى فاجعه مغول و برخى يورش تيمورى ذكر كرده اند. با اين حال، چنان كه دكتر حسين كريمان به درستى ذكر كرده. رى به تدريج خراب شده و در يك حادثه معين و در زمانى خاص منهدم نگرديده است. در واقع، رفتار مغول با شمارى از شهرها بسيار بدتر از رفتارشان با شهر رى بود. ولى بايد گفت كه علّت نابودى تدريجى رى باز مى گردد به مصيبتى عظيم تر از فاجعه چنگيز و تيمور، اين مصيبت، همانا نفاق و پراكندگى اى بوده است كه در اثر عصبيّت هاى فرقه اى و نزاعهاى مداوم مذهبى از قرن سوم هجرى به بعد در آن شهر به وجود مى آيد و روز به روز فزونى مى يابد. در واقع، در شهر رى، قريب دوازده فرقه مذهبى مى زيسته اند، و آنها را در مسائل عقلى و اصول دينى مانند صفات خداوند و مسئله رؤيت وى، و خلق افعال، و عدل، و حدوث و قدم قرآن، و معرفت به سمع و عقل، و حسن و قبح، و معارف عقلى ديگر، و عصمت انبياء و مسئله امامت، و حبّ و بغض نسبت به خاندان نبوّت، و امثال اينها با يكديگر منازعاتى شديد بوده است. نتيجه اين نزاعهاى پى گير و خانه بر انداز آن شد كه در فرجام، شهر رى پس از