ديولافوا، 133، تصوير).
برخى از پژوهشگران تاريخ ساخت برج طغرل را رجب 534/ مارس 1140 مى دانند. اين نظريه به پايه لوح آهنى با نوشته كوفى (متعلق به موزه هنر دانشگاه ميشيگان) و با رقم عبدالوهاب قزوينى است (موزه... ^۱ ، npn) كه ادعا شده روى در برج طغرل نصب بوده است (مايلز، 45-46؛ گرابار، 37)؛ در حالى كه صاحب النقض به هنگام تأليف كتاب خود در حدود سال 560 ق گورخانه طغرل را بنايى صدساله مى داند (قزوينى، 631)، بر اين اساس بنياد بنا به دهه آغازين سده 5 ق باز مى گردد. هيلنبراند تزيينات طاسى قرنيز را بهترين سند تاريخ گذارى فرض كرده كه بى ترديد سلجوقى است (همان، 85)، و پيرنيانيز آن را در شمار شاهكارهاى معمارى سبك رازى مى داند كه تا نيم سده پيش از تاخت و تاز مغولان رايج بوده است (ص 80).
اين بنا با شماره 147 به ثبت رسيده است (مشكوتى، 215).
مآخذ: ابن خلكان، وفيات،؛ اعتمادالسلطنه، محمد حسن، چهل سال تاريخ ايران، به كوشش ايرج افشار، تهران، 1363 ش؛ اورسل، ارنست، سفرنامه، ترجمه على اصغر سعيدى، تهران، 1353 ش؛ بنجامين، ساموئل گريل ويلز، ايران و ايرانيان، ترجمه محمد حسين كردبچه، تهران، 1363 ش ؛ بندارى اصفهانى، فتح، زبدة النصرة، قاهره، 1974 م؛ پوپ، آرتور، معمارى ايران، ترجمه غلامحسين صدرى افشار، تهران، 1370 ش؛ پيرنيا، كريم، مجموعه مقالات و مصاحبه ها، يزد، 1377 ش؛ جكسن، ا. و . و .، سفرنامه، ترجمه منوچهر اميرى و فريدون بدره اى، تهران، 1357ش؛ ذكاء، يحيى و محمد حسن سمسار، تهران در تصوير، تهران، 1369 ش؛ راوندى، محمد، راحة الصدور و آية السرور، به كوشش محمد اقبال، تهران، 1333 ش؛ سرنا، كارلا، سفرنامه، آدمها و آيين ها در ايران، ترجمه على اصغر سعيدى،

است (نك: ذكاء، 433) كه در گزارش كارلاسرنا كه در فاصله سال هاى 1294 ـ 1295 ق، 1877 ـ 1878 م در ايران به سر برده، ورودى دومى ايجاد شده بوده كه در زمان اقامت او در تهران تنها خميدگى طاق آن ديده مى شده است (ص 205). اين ورودى ظاهرا به هنگام تعميرات سال 1301 ق به در ديگرى براى برج تبديل شده است. در قسمت بالاى ورودى شمالى غربى بنا، پلكانى ديده مى شود كه اكنون حدود 7 متر از سطح زمين فاصله دارد، زيرا با ايجاد در دوم، ورودى پلكان از پايين قطع شده است. با توجه به ارتفاع زياد، ورود به آن، تنها با نردبان امكان پذير است (تحقيقات ميدانى).
تزيين بالاى بدنه خارجى شامل 3 رديف طاس هاى بزرگ و كوچك است كه در واقع بايد آنها را مقرنس ابتدايى دانست. گودى كم درون اين تزيينات در مقايسه با عمق مقرنس بسيار كمتر و تقريبا مسطح است (نك: هيلنبراند، همانجا). اين گونه تزيين نخستين بار در گنبد قابوس به كار رفته است، اما در بناهاى ديگر دوره سلجوقى هم كمياب نيست. نمونه هاى ديگر را در نماى خارجى زير گنبد، مانند گنبد على ابرقو (488 ق، 1095 م)، بالاى سردر ورودى برج سه گنبدِ اروميه، (580 ق، 1184 م)، مؤمنه خاتون در نخجوان (582 ق)، و روى ساقه گنبد در مسجد جمعه اردبيل (سده 6 ق، 12 م) مى توان ديد؛ هم چنين در گوشه سازى گنبد، به گنبد شمالى مسجد جامع اصفهان، مسجد جامع گلپايگان (سده 6 ق) و جامع اردستان (سده 6 ق)، مى توان اشاره كرد (گدار، I(1)/139, 155, 159, I(2). 195؛ پوپ، VIII/345، نيز 259).
در بالاى تزيينات طاسى دو رديف آجرچين از مثلث هاى بيرون آمده و بالاى آنها، تزييناتى ساده به چشم مى خورد كه قرنيز را كامل كرده اند. اين بخش در تعميرات دوره ناصرى جاى گزين كتيبه اى ارزشمند شده كه به خط كوفى برگرداگرد برج در بالاى تزيينات طاسى وجود داشته است. بخش هايى از كتيبه از ميان رفته در تصاويرى كه پيش از تعمير برج كشيده اند، مشخص است و سياحانى مانند موريه (ص 233) و پرتر (I/360) و ديگر كسانى كه برج را ديده اند، از آن ياد كرده اند (نيز نك: