***
درباره تاريخ رى چند اثر از ميان رفته شهرت دارند: نخستين اثر از منصور بن حسين آبى، وزير ابوسعد آبى (متوفى 421ق) و اثر دوم از ابوالحسن على بن عبيداللّه بن حسن بن حسين منتجب الدين (متوفى 585ق) است، از آن پس احوال و آثارى را مى توان در كتاب هاى مختلف جستجو كرد.
خوشبختانه در زمان ما، چند تحقيق و بررسى چشمگير درباره تهران و گذشته اين منطقه (= رى) و روستاها و سرزمين هاى اطراف آن (= تهران بزرگ) و آثار باستانى و تاريخى موجود به زبان فارسى انتشار يافته است كه معرفى اهم آنها به صورت تشريحى هدف اين نوشتار است. در اين جلد، به شناخت و بيان آثار استاد بزرگوار و دانشمند آقاى دكتر حسين كريمان پرداخته مى شود.
***
اين محقق فرزانه، 50 سال از عمر خود را صرف تحقيق و تتبع درباره «رى بزرگ» كرده است، آثارى از خود باقى گذاشته كه نه تنها زنده كننده تاريخ و جغرافياى تاريخى منطقه به شمار مى رود بلكه نشان دهنده اين است كه فرهنگ گرانبار ايران اسلامى، هنوز هم توان آن دارد كه دانشمندان بلند منزلتى را در پهنه فرهنگ و دانش بپروراند. ^۱
بر صانعى كه روى بهشت آفريد و رىخاقانى آفرين خوان، خاقانى آفرين
«خاقانى»

44 ـ كتابشناسى تهران، ناصر تكميل همايون (معاصر)

شناخت پژوهشهاى جديد درباره تهران
الف ـ به زبان فارسى

مدخل

شهر تهران، دنباله تاريخى و فرهنگى شهر كهن بنياد شش هزار ساله «رى» است كه روزگارى با بابل و نينوا و در عهد اسلامى با بغداد و دمشق و نيشابور همسانى داشته و در كتابهاى مقدس اوستا و تورات و آثار يونانى و همه كتابهاى تاريخى و جغرافيايى مسلمانان از آن به تفصيل ياد شده است. اين شهر زادگاه مردان بزرگ، فرهنگوران نامدار و اقطاب و دانشمندان و فقهاى مشهورى است كه هر يك به نوبه خود، از اين خطه ايرانزمين، سراسر كشور را ارشاد و راهبرى كرده اند.
شاپور و بهرام چوبين و ده ها تن ديگر در روزگار باستان، محمد زكريا، امام فخر، ابوالفتوح و جز اينها كه هر يك با نسبت «رازى» نام خود را در تاريخ ايران و اسلام مخلد ساخته اند، همه از اين شهر برخاسته و غالباً در همين شهر سر به خاك نهاده اند. معابد كهن (عبادتگاه ناهيد و آتشكده)، مساجد، مزارات و بقاع متبركه (امامزاده ها و مقابر فقها و دانشمندان و شاعران و عارفان) و آرامگاه شاهان و اميران و وزيران نيكنام گذشته، كه در اين شهرك موجودند، قرن ها زائران خسته دل و علاقه مندان به ولايت و عرفان و دانش و سياست را به خود جلب كردند به طورى كه از همه جاى ايران، همه وقت، مشتاقان و دردمندان زمانه، به قصد زيارت و هموار كردن راه «سفر آخرت» و نيز «عبرت» آموزى، بدين منطقه روى آورده اند.
***
جغرافى دانان و مورخان مسلمان، خاصه در ايران، يكى از مهمترين كوششهاى پژوهشى خود را در نگارش تاريخ و جغرافياى منطقه ها و شهرها به كار بسته اند به گونه اى كه ادب تاريخىِ «مسالك و ممالك» نگارى، «بلدان» نويسى و «شهرنامه»پردازى يكى از مهمترين بخش هاى علوم انسانى ايرانيان مسلمان بوده است.