هزار خانه و هزار مسجد و در هر مسجدى هزار چراغدان از طلا و نقره و غيره بود كه هر شب روغن مى كرده اند و مجموع خانه ها هشت بار هزار هزار و سيصد و نود و شش بوده كه مردم مى نشسته اند لا يعلَم الغِيب الاّ هو و در معجم البلدان آمده كه رى در زمان بهرام چنان آبادان بوده كه باغستان رى و اصفهان پيوسته به يكديگر بوده و اصحاب تواريخ چنين نوشته اند كه بر كرّات آن شهر به قتل عام و زلزله ويران شده و باز عمارت يافته تا آن كه در زمان خلافت ابوجعفر منصور دوانقى عمارت بر اصل يافت و روزبه روز بر تعمير و آبادانى آن مى افزود تا حادثه چنگيزخان به وقوع پيوست و كرّت ديگر به قتل عام ويران گشت. شيخ نجم الدين دايه قدّس سره العزيز در كتاب مرصاد العباد كه از تأليفات اوست آورده كه در اين فتنه از شهر رى كه مولد و منشاء اين فقير است هفتصد هزار از مردم صاحب اعتبار به درجه شهادت رسيده اند اِنّا لِلّه و اِنّا اِليه راجِعُون و ولايت رى ابتدا نه بلوك بوده بدين موجب كه نوشته مى شود. غار فشابويه، بهنام، سيور قرج، خوار، زرند، اسفجان، شميران، شهريار، ساوج بلاغ، و در نزهت القلوب آمده كه رودبار غسران نيز از توابع رى بوده و در عهد غازان خان تعلّق به ولايت رستمدار گرفته و در اين ايّام چهار بلوك نخستين را رى اعتبار كرده اند و باقى را علاحده ساخته اند چنانچه به تقريبات احوال بعضى نوشته خواهد شد و حق سبحانه تعالى آن مقدار خير و بركت بدان ولايت ارزانى داشته كه عقول و اوهام در وادى آن سرگردان است چنان چه اكثر ضروريّات قزوين كه قرب چهل سال محلّ اقامت سلاطين صفوى بوده، از آن ولايت به حصول مى پيوست و ايضا غلّه و سامان علاوه مردم كاشان نيز از رى به حصول مى پيوندد واهل رستمدار و ساوه و قم نيز از آن شهر منفعت بخش بخشى تمام دارند و انواع ميوه در آن ديار خوب و فراوان مى شود خصوص خربزه و انگور كه هر قدر كه صفت كنند، گنجايش دارد و هم چنين انار ملسى كه رگى از ترشى با اوست و انجير و زردآلو و امرودى كه آن را نظرى گويند و شفتالوها كه هلو خوانند در غايت نزاكت و شادابى و راست مزگى به حصول مى پيوندد اميد كه همه عزيزان را نصيب شود كه دست و دهنى بدان

و در آخر اصل عاصم بن سعيد الحنّاط از نسخه مشار اليها گفته (ص 41):
«كمل كتاب عاصم بن حميد الحنّاط، نسخه منصور بن الحسن الآبي من أصل أبى الحسن محمّد بن الحسن القمّى أيّده اللّه في ذي الحجّة لليلتين مضتامنه سنة 374 أربعٍ و سبعين و ثلاثمائةٍ يوم الأحد».
و در آخر أصل زيد نرسى (ص 58) و نوادر علىّ بن أسباط (ص 132) و أصل درست بن أبى منصور (ص 169) به نظاير عبارات گذشته تصريح كرده است.
پس معلوم شد كه نام پدر او حسن و نام جدّ او حسين بوده است بنابراين گاهى به پدر و گاهى به جدّ نسبت داده شده است اگرچه غالبا منسوب به جدّ است فراجع ان شئت». ^۱

12 ـ تذكره هفت اقليم، امين احمد رازى (1002ق)

رى

ولايتى با نام است. در مسالك و ممالك آمده كه از خراسان و عراق به غير از بغداد هيچ شهرى بزرگ تر و آبادان تر از رى نبوده مگر نيشابور كه عريض تر واقع شده. اصمعى آورده كه: الرى عروس الدنيا و در بناى شهر رى اختلاف است. بعضى بر اين اند كه رى را رازى بن ثقلان بن اصفهان بن فلوح بنا كرد و بعضى گويند راز بن خراسان ساخته و بعضى از هوشنگ نيز مى گويند، امّا حمداللّه مستوفى آورده كه شهر رى از ابنيه شيث پيغمبر است و در زمان المهدى باللّه عباسى عمارات شهر رى بدين منوال بوده. مدارس و خوانق شش هزار و چهارصد، حمّام هزار و سيصد و شصت مساجد چهل و شش هزار و چهارصد، طاحونه هزار و دويست، كاروان سرا دوازده هزار و هفتصد، مناره پانزده هزار و سى و پنج، يخچال هزار و چهارصد و پنجاه، عصّارخانه هزار و هفتصد، قنات جاريه، هژده هزار و نود و يك رودخانه نيز بسيار بوده و محلاّت نود و شش هزار و در هر محلّه چهل و شش كوچه و در هر كوچه چهل