مصادر تاريخى به چشم مى خورد:
1. معاوية بن صالح حمصى(م 158ق)، اهل سوريه،
2. صعصعة بن سلام شامى (180 يا 192 يا 202ق)، اهل سوريه،
3. عبدالملك بن حبيب سلمى (م 238ق)، اهل اندلس،
4. بقى بن مَخْلَد (م 276ق)، اهل قرطبه،
5. محمد بن وضاح (م 286ق)، اهل قرطبه.
آن گاه به بررسى نقش اين پنج نفر در ورود حديث به اندلس پرداخته و به نتيجه پيش گفته مى رسد.

1. معاوية

وى اهل حمص سوريه است و سال 125ق، سوريه را ترك كرد و قبل از سال 138ق، به اندلس رسيد.
با اين كه معاويه از محدثان معروف در شرق است و شيخ كسانى مانند عبداللّه بن وهب، سفيان بن عينيه، سفيان ثورى، واقدى و يحيى بن سعيد است و رواياتش در صحاح سته به جز صحيح البخارى آمده است، لكن در روايات اندلس نامش نيست.
ابن وضاح در سفرش به شرق در سال هاى 218 تا 230ق، نزد يحيى بن معين تلمذ كرد. يحيى درباره روايات معاويه در اندلس از او پرسيد و او پاسخ داد، روايتى نيست تا سماع گردد و گفت:
لم يكن اهلها يومئذ اهل العلم.
همچنين ابن ايمن، يكى از شاگردان محمد بن وضاح، وقتى تعريف معاويه را در شرق شنيد به جزيره ايبرى بازگشت، ولى اثرى از روايات او نيافت.
بنابراين، سندى در دست نيست كه او در كار رواج حديث در اندلس نقش داشته باشد و اگر حديثى بر اين مطلب دلالت كند، بايد جعل شده، در نيمه نخست قرن سوم باشد. ^۱

2. صعصعه

وى نيز اهل سوريه است و نامش در هيچ سند اندلسى نيامده است؛ گذشته از آن كه در شرق نيز فقيهى غير معروف بود كه به كار حديث اشتغال نداشت.
تنها ابن يونس محدث مصرى (م 347ق) او را نخستين راوى حديث در اندلس مى شمارد. ^۲

3. عبدالملك بن حبيب

او اهل اندلس است و سفرش را به شرق از سال 208ق براى طلب حديث آغاز كرد. عبدالملك در سه حوزه فقه، زهد و تاريخ تأليف دارد، ولى محوريت حديث در آثار او جدى است. گفته اند آثار منحصرا حديثى داشته كه مفقود شده اند.