بررسى و نقد تفسير روايى در « فى ظلال القرآن » - صفحه 18

درباره فرود آمدن حضرت عيسى عليه السلام به زمين پيش از قيامت، روايات متعددى موجود است كه با مدلول اين آيه سازگار و متناسب اند.
وى از آن ميان به نقل دو روايت جالب و تنبه آفرين مى پردازد، سپس اظهار مى دارد:
آنچه در اين آيه مورد اشارت است از امورى غيبى محسوب مى گردد كه صادقِ امين صلى الله عليه و آله وسلم ما را از آن مطلع كرده؛ چه در چنين مواردى نبايد جز بر اساس آنچه از دو منبع ثابت و استوار قرآن و سنت به دست ما رسيده، سخن ديگرى به ميان آيد. ۱
همچنين وى در ذيل آياتى كه از مصداق يا مصاديق مشخصى سخن مى گويند، از روايات جهت تعيين آن مصاديق بهره مى برد؛ چنان كه در ذيل آيه شريفه: «وَ ءَاخَرِينَ مِنْهُمْ لَمَّا يَلْحَقُواْ بِهِمْ وَ هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ» ، ۲ معتقد است: روايات متعددى درباره مصداق واژه «آخرين» نقل گرديده است. وى از آن ميان به ذكر روايت مشهورى از صحيح البخارى مى پردازد كه بر طبق آن، پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم با اشاره به سلمان فارسى، قوم او را مصداق اين آيه معرفى كرده و از دست يافتن آنها به ايمان، هرچند در ثريا باشد، خبر داده است. سيد قطب روايت ديگرى را نيز در اين موضوع نقل كند كه بسى سودمند و اميدبخش است. ۳

بخش دوم: اقوال و سيره عملى صحابه و تابعان

گفتار و سلوك عملى صحابه با فراهم آمدن شرايطى، مى تواند در تفسير صحيح قرآن و تبيين آيات اين كتاب آسمانى نقش آفرين وتعيين كننده باشد؛ چه از يك سو، صحابه با جارى هاى وحى ملازم بوده، و معناى نزول و چگونگى هاى آن را دريافته و لمس كرده ۴ و بسيارى از قراين و شرايطى را كه در فهم آيات مؤثر است و به دلايلى به نسل هاى پسين نرسيده، در اختيار داشته اند. از ديگر سو، قرآن به زبان عربى فرود آمده و صحابه به چگونگى هاى اين زبان آگاه بودند؛ ۵ علاوه بر آن، سخن آنها، عمدتاً، شنيده هاى آنان از پيامبر است؛ از اين رو، مفسران و قرآن پژوهان به جايگاه تفسيرى آنها معترف بوده، نقش مهم و مؤثر آنان را در تبيين آيات قرآن، پس از رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم غير قابل انكار مى دانند. ۶
سيد قطب نه تنها ميراث تفسيرى صحابه و تابعان را پاس مى دارد و براى آن ارزش و اهميّت قايل است كه بيش از ديگران، مقام و موقعيت آنها را، در اين زمينه، برمى كشد. از نگاه وى نقش

1.همان، ج۵ ، ص۳۱۹۸ ـ ۳۱۹۹. همچنين ر.ك: ج۱، ۲۹۰ وج۵ ، ۲۹۲۱.

2.سوره جمعه، آيه ۳.

3.همان، ج۶ ، ص۳۵۶۶ ـ ۳۵۶۷.

4.آفاق تفسير، ص۱۳۴.

5.ر.ك: مقدمة فى أصول التفسير، ص۹۵؛ البرهان، ج۲، ص۱۷۶ و فتح البيان، ج۱، ص۱۹ به نقل از: آفاق تفسير، ص۱۳۶.

6.البته عدّه اى در اين ميان به افراط گراييده [ برخى از ]صحابه را صاحب مقام و موهبت «فهم شگفت» از جانب خداوند مى دانند (ر.ك: البرهان، ج۲، ص۱۷۶. در مباحث آتى در اين باره بيشتر سخن خواهيم گفت.

صفحه از 35