مقدمه

شرح وضعيت جغرافيايى هر منطقه، نيازمند بررسى جغرافياى طبيعى، اقتصادى، انسانى، سياسى، تاريخى، ارائه اطلاعات گردشگرى و شرح آثار باستانى و تاريخى آن منطقه است. و اين عناوين خود در بر گيرنده سرفصل ها و عناوين فرعى ديگرى است. امّا وضعيت شهرستان رى، به گونه اى است كه ارائه برخى از معلومات جغرافيايى مستقل به سان ديگر مناطق، حتى در سطح عناوين اصلى هم كاملاً ممكن نيست؛ زيرا محدوده رى در سال هاى گذشته، بارها به واحدهاى كوچك تر تجزيه شده است و پيوستگى و قرب مكانى شهر رى با بخش عظيمى از اين واحدها به ويژه شهر و شهرستان تهران موجب گشته است كه اطّلاعات اختصاصى يا مهمّ جغرافيايى نتواند در شأن و جايگاه خود ظاهر شود. اين مهم، هم در عوارض طبيعى و هم در وضعيت ادارى، خود را نشان داده است. حتّى در برهه اى از زمان معاصر، واحد سياسى مستقلّ رى منحل و ضميمه شهر تهران گرديد و پس از مدتى مجدّداً به صورت واحد مستقلى احيا گرديد. ^۱ با اين همه، در حال حاضر، شهردارى آن، در شمار يكى از اجزاى شهردارى تهران منظور شده است ^۲ ؛ و يا شهرستان رى فاقد برخى امكانات ادارى است.
امّا رى به لحاظ موقعيت جغرافيايى و پيشينه تاريخى از اهميت ويژه اى برخوردار است به طورى كه «امّ البلاد ايران» (مادر شهرهاى ايران) و «شيخ البلاد» (كهن ترين شهرها) لقب يافته است. ^۳ لذا جغرافياى تاريخى آن داراى سوابق درخشان و نيازمند شرحى است دراز دامن. و مى توان گفت بيشتر شهرستان هاى فعلى استان تهران و بخش كمى از استان هاى همجوار همگى از اجزاى رى به حساب مى آمدند و مجموعه هويت طبيعى و اقتصادى و سياسى آنان سيماى رى را تشكيل مى داد. و در برخى از زمان ها محدوده توابع آن، به تمام يا بخشى از استان هاى همجوار بلكه فراتر از آن نيز مى رسيد كه شرح آن خواهد آمد. از اين رو، در نوشتار حاضر، در حدّ ميسور از وضعيت جغرافيايى رى، سخن به ميان آمده است ولى بيشترين حجم آن به جغرافياى تاريخى رى اختصاص يافته است تا اهميّت تاريخى اين سامان در گذر تاريخ روشن گردد.
لازم به ذكر است كه عظمت اين سامان به گذشته تاريخى آن محدود نمى شود؛ بلكه در حال حاضر هم، ميراث بزرگى و شكوه آن به شهر همجوارش، تهران منتقل شده است كه پايتخت ايران و مركز ثقل سياسى و انسانى و اقتصادى و ارتباطى آن است. شهر تهران روزگارى يكى از قراى معظمِ ناحيه غار در حومه شهر رى بوده است. ^۴