يعنى هركس به واسطه حفظ دين خود فرار كند از زمينى به زمين ديگر اگرچه يك وجب باشد بهشت براى او واجب مى شود و در آن رفيق ابراهيم خليل خواهد بود .
موعظةٌ حسنةٌ
در اين مقام عرض مى كنم : هجرت بر چند قسم است : حرام و واجب و مستحب و مكروه و مباح .
[ 1 ] . امّا هجرت حرام رفتن به بلاد كفر است با عدم اكراه و اجبار و مثل خاطر ، و مراد از بلاد كفر آن شهريست كه مهاجر مسلمان به واسطه توقف در آن از واجبات شرعيّه و مسلّمات ملّيّه از صوم و صلاة و خمس و زكات و حج و اذان و غير آن باز مانده و متمكن اداء از واجبات شريعت مقدّسه نباشد به واسطه استيلاء و تسلّط كفر .
و همين طور است تعرّب بعد از هجرت . يعنى بعد از اينكه شخص از بلاد كفر هجرت كرد به بلاد مسلمانان باز به بلاد كفر عود نمايد . پس مسلم نبايد از بلاد اسلام به بلاد كفر هجرت كند مگر آنكه مضطر شود .
پس امروز بعض مسلمانان كه مايل به بلاد كفر شده اند و مسافرت و مهاجرت مى كند و در آن بلاد عادى به اطوار و اعمال و اخلاق گفتار مى شوند بلكه خود را شبيه به آنها مى كنند بر خلاف اسلام و احكام آن است و به دست خود سر خود مى شكنند ، باز اگر صنايع آنها را تعليم مى گرفتند و مراجعت مى نمودند شايد مسلمانان به واسطه تعليم صنايع از ايشان منتفع مى شدند ، افسوس كه جاهل مى روند و بعضى از آنها كافر ، بلكه معاند باسلام مراجعت مى كند .