آتش ، غل از آتش ، زنجير از آتش ، بدن غرق درياى آتش ، آتشى كه زبانه و شراره هاى آن مثل شتران زرد و سياهست ، آتشى كه انبياء و اولياء و ملائكه مقرّبين از خوف آن به زانو درآيند ، به اندازه گناه و كثافتش در جهنّم مى ماند تا پاك شود ، چنانچه جزاء و سياست و حبس مقصّر شرعاً و عرفاً در دنيا به قدر و اندازه تقصير و گناه اوست ، پس از آن رهايى و راحتى دارد ، همچنين بنده گناه كار هم ، به اندازه گناه و اعمال بد خود در آتش و نقمت و مجلس هاى جهنّمى است و همانا كه جزا داده و پاك شد وارد بهشت مى شود ، زيراكه ضرورت دين است كه مؤمن اثنى عشرى مخلّد در آتش نخواهد بود و خلود و دوام گرفتارى آتش عذاب مخصوص معاندين و منافقين خواهد بود ، فقره دعاء كميل است : « وأن تُخلّد فيها المعاندين » .
و آنها كسانى هستند كه براى آنها حق معلوم و مكشوف شود و انكار نمايند .
و كيفيّت تطهير و تنقيه آتش وجود انسان عاصى را و تأثير آن در چه مدّت و طول زمان ابتلاء آن در جهنّم به چه مثابت و اندازه است در دعاء كميل است : « وهو بلاءٌ تطول مدّته ويدوم مقامه ولا يُخفّف عن أهل لأنّه لا يكون إلاّ عن غضبك وانتقامك »^۱.
به غير از علاّم الغيوب و راسخون در علم ، ندانند كه خداوند در كلام مبارك اشاره فرموده : « لاَبِثِينَ فِيهَا أَحْقَاباً »^۲ .
و از فرمايشات شاء اولياء عليه السلام منقول است كه فرموده : به شفاعت ما مغرور

بهشت و نعيم آن نموده و اوّل مرگ ، اوّل راحت او خواهد بود و حيات حقيقى و زندگانى جاويد براى خواهد بود .

اُقتلوني اُقتلوني يا ثقاتي
إنّ فيقتليحياتي فيحياتي^۱
و اگر تحمّل اين آتش را بر خود شاق ديد و هموار نكرد ، مهيّا باشد آتش برزخ و دوزخ را كه تا سوخته آن آتش نگردد و به آن سوختن پاك نشود لائق بهشت نشود ، پس اول احتضار ، اول سوختن است ، چنان سوختنى كه در بيان نيايد ، اگر به اين سوختن در حال احتضار پاك شد ديگر بعد از آن او را آتشى نبود و بعد از مرگ در راحت است ، و اگر باز گناهش باقيست و باز كثيف است باز در آتش است ، در حالت غسل دادن آب ها آتش است ، كفن آتشين است ، و در قبر دو آتش است كه فرموده : حفرة من حُفَرِ النيران .
اگر به اين آتش ها پاك شد مِن بعد راحت است و الاّ طول عالم بزرگ در آتش است و در عرصات قيامت در آتش خواهد بود ، با غلّ آتشين محشور مى شود و يا شكمش پر از آتش است ، در قرآن است : « إِنَّ الَّذِينَ يَأْكُلُونَ أَمْوَالَ الْيَتَامَى ظُلْماً إِنَّمَا يَأْكُلُونَ فِي بُطُونِهِمْ نَاراً »^۲ .
اگر به آن آتش ها پاك شد از عرصات قيامت بهشت مى رود و الاّ نعوذ باللّه تعالى عاقبت كارش آتش دوزخ است ، غذا آتش از زقّوم جهنّم ، آب از آتش و حميم جهنّمى، لباس از آتش و قطران جهنّمى ، نعلين از آتش ، بند نعلين از