دلائل اثبات حديث

سنّت و حديث، تنها با دو چيز ثابت مى شود: خبر متواتر و خبر واحد. «خبر متواتر»، خبر جمعى را گويند كه از نظر تعداد معمولا محال است بر دروغ، اتفاق و توطئه نموده باشند؛ مشروط بر اينكه اين خبر، در تمام دوران، يكسان بوده باشد و در دوره اول كه از صاحب سنّت، يعنى پيامبر اكرم(ص) بدون واسطه گرفته شده نيز تواتر برقرار باشد و همچنين در دوره هاى دوم و سوم و…
به اتفاق تمام علما، در خبر متواتر، عدالت روايت كنندگان شرط نيست و همچنين تعداد آنها حد معين ندارد؛ ^۱ بلكه مهم اين است كه يقين كنيم در آن، توطئه بر دروغ نشده است و طبعا مفيد علم باشد؛ به طورى كه اگر شخص معتدلى به آن اطلاع يابد، به   وجود سنّت و حديث يقين كند.
«خبر واحد»، در اصطلاح علما آن است كه به حدّ تواتر نرسيده باشد، خواه روايت كننده اش يك نفر باشد يا بيشتر؛ و مقصود از واحد، نبودن تواتر است، نه متعدد نبودن. به تعبير ديگر، متواتر، اخذ به شرط شىء، يعنى به شرط تواتر است؛ و واحد، اخذ به شرط لا، يعنى به شرط عدم تواتر مى باشد و «خبر»، شامل هردو مى شود و لابشرط است؛ يعنى نه تواتر و نه عدم تواتر در آن شرط نيست. و از اين رو گفته اند:
«خبر مستفيض» و «خبر مشهور»، هريك، نوعى از خبر واحدند. ^۲
شيخ بهايى در «الوجيزة» مى فرمايد:
«در صورتى كه سلسله روات در هر طبقه به حدّى رسد كه از توطئه آنها بر كذب درامان باشيم، آن حديث متواتر است و آن خبر جمعى است كه خود مقيد قطع است والاّ خبر آحاد محسوب مى شود كه تنها مفيد گمان است. اگر در هر مرتبه بيش از سه نفر آن را نقل كرده باشند، مستفيض، و اگر در هر مرتبه از سه نفر كمتر باشند، غريب ناميده مى شود». ^۳
مشهور، روايتى است كه بر سر زبانها و در كتابها شهرت يافته اگرچه روايت كننده آن يك نفر باشد.