راوى حدیث باید از چه شرایطى برخوردار باشد؟
عالمان
و محدثان، شرایطى را براى راوى لازم دانسته
اند: اسلام، ایمان (امامى
بودن)، بلوغ، عقل، عدالت یا وثاقت، و ضبط (توانایى نقل درست آنچه كه
شنیده است). روایت راوى تنها در صورت برخوردار بودن او از تمام این
شرایط، كمال اعتبار را دارد و با فقدان شرط دوم، كم اعتبار و با فقدان
همه یا یكى از شرایط دیگر كاملاً بىاعتبار خواهد بود.1
به چه حدیثى صحیح گفته مىشود ؟
در
اصطلاح عالمان شیعىِ سدههاى نخست، به حدیثى صحیح گفته مىشد كه صدور
آن از معصوم قطعى باشد ولو با قراین خارجى. ولى از دیدگاه متأخران،
حدیثى صحیح است كه اولاً: تمامى سلسله سند آن تا معصوم متصل باشد،
ثانیاً: راویان آن در تمام طبقات داراى دو ویژگى وثاقت و امامى بودن
باشند.2
روایت
صحیح در میان انواع روایات، عالىترین درجه اعتبار و حجیت را دارد و با
كاسته شدن هر یك از اركان دوگانه، از میزان اعتبار آن كاسته مىشود؛
از اینرو همگان در پذیرش حدیث صحیح اتفاق نظر دارند، مگر آن كه جدا از
صحت سند، متن آن با معیارهاى پذیرفته شده، همچون قرآن مخالفت داشته
باشد و به هیچ صورت با آن قابل جمع نباشد.
منظور از حدیث حَسَن چیست ؟
حَسَن،
حدیثى را گویند كه سلسله سند آن متصل و راویانش امامى و ممدوحاند، اما
مدحى كه به حدّ وثاقت نرسیده باشد. گفتنى است اگر بعضى از راویان سلسله
سند چنین باشند، به آن حدیث حَسَن گفته مىشود، هرچند بقیه راویان آن
حدیث در نهایت اعتبار باشند؛ زیرا همواره، اعتبار حدیث تابع میزان
اعتبار نازلترین راوى آن حدیث است.
حدیث موثَّق یعنى چه؟
موثَّق،
حدیثى است كه به استثناى شرط امامى بودن، راویان آن از دو ركن پیش گفته
در حدیث صحیح برخوردار باشند؛ بنابراین اگر سلسله سند روایتى به معصوم،
متصل و راویان آن موثّق باشند در صورتى كه همه یا بعضى از آنها شیعه
دوازده امامى نباشند، حدیث موثّق خواهد بود.3
حدیث موثّق از جهت اعتبار، پس از حدیث صحیح و حسن، در مرتبه سوم قرار
دارد.
حدیث ضعیف كدام است ؟
به
حدیثى ضعیف مىگویند كه هیچ یك از تعریف‌هاى اقسام پیش گفته، یعنى
صحیح، حَسَن و موثّق بر آن منطبق نباشد. به عبارت روشنتر، حدیثى كه
سلسله سند آن فاقد اتصال به معصوم باشد، یا راویان آن افراد
مجهولالحال یا فاسق و دروغگو باشند، ضعیف خواهد بود.4
محدثان،
حدیث ضعیف را مردود و مفاد آن را غیر قابل استناد مىدانند، مگر آن كه
با قرینهاى - كه بر صدور آن از معصوم دلالت دارد - همراه شود. حدیث
ضعیف، خود داراى انواع گوناگونى همچون موقوف، مقطوع، مضمر، مُرسَل،
مجعول و... است، به گونهاى كه بیشتر تقسیمات حدیث در كتاب‌هاى «مصطلح
الحدیث» ناظر به گونههاى حدیث ضعیف است.
دانش رجال حدیث چیست؟
نقل
روایات دینى و تاریخى همراه با اَسناد آنان به مسلمانان اختصاص داشته و
منابع دینى و تاریخى سایر ادیان و ملل فاقد چنین امتیازى است. به نظر
مىرسد توصیههاى پىدرپى پیشوایان دینى به آوردن سند در كنار متن
روایات، زمینهساز این امر بوده است. آمدن نام راویان در آغاز هر
روایت، علم رجال را كه در آن ضمن برشمردن هویت و شخصیت راویان، میزان
عدالت و وثاقت آنان بررسى مىشود، پدید آورد. امروزه، بهرغم گذشت
سالیان متمادى از دوران حیات راویان، به كمك منابع رجالى، هویت راویان
و درجه وثاقت آنان شناخته می‌شود. بدین ترتیب، قضاوت درباره صحیح یا
ضعیف بودن روایات ممكن می‌گردد.
فقهالحدیث
به چه دانشى گفته مىشود؟
مهم‌ترین
دانش حدیثى، دانش بررسى و فهم معانى روایات است كه در اصطلاح به آن فقه
الحدیث گفته مىشود. فقهالحدیث را از این نظر مىتوان بهسان دانش
تفسیر قرآن دانست. همانگونه كه علوم قرآن به عنوان مقدّمه فهم معانى
آیات به كار مىآید، سایر دانشهاى حدیثى همچون تاریخ و مصطلحات،
مقدمات لازم را براى درك عمیقترى از محتواى روایات بهدست مىدهند. از
آنجا كه روایات، دربرگیرنده ژرفترین مباحث در حوزههاى خداشناسى،
هستىشناسى، انسانشناسى، رهبرشناسى و... هستند، راهیافت به این معارف،
نیازمند رعایت قواعد و مبانىاى است كه در فقهالحدیث بررسى مىشوند.
غریبالحدیث چگونه علمى است؟
قرآن
و احادیث پیامبر(ص) و امامان(ع) مشتمل بر واژگانى است كه در فرهنگ
زمان صدور، معلوم و مشخص بوده ولى گاه در اثر تطوّر زبان و لغات، براى
آیندگان، نامأنوس و یا سختْفهم شده است. دانش غریبالحدیث به دنبال آن
است كه این لغات دیریاب و سختْفهم را براى مخاطبان زمان خود روشن
سازد.5 نوشتههاى غریبالحدیث شباهت زیادى به فرهنگهاى لغت دارد، با
این تفاوت كه دایره آن محدود به واژههایى است كه در احادیث وارد شده
است.
النهایة
تألیف ابن اثیر (م 606 ق) از جامعترین كتاب‌هاى اهل سنّت در این موضوع
است.
مجمعالبحرین
تألیف فخرالدین طریحى (م 1085 ق) نیز از كتاب‌هاى غریبالحدیث شیعه است
6 كه به غریب القرآن نیز پرداخته و از اینرو مؤلف، نام آن را
مجمعالبحرین
نهاده است.
به چه كتابهایى جوامع حدیثى گفته مىشود؟
جامع
به كتاب حدیثىاى اطلاق مىشود كه دربردارنده احادیث مربوط به همه
معارف دینى، یعنى عقاید، اخلاق، احكام و نیز ابوابى مانند تفسیر و
تاریخ بوده، یا دستكم، روایات آن به حسب ابواب مختلف فقهى مرتب شده
باشد.
از
عصر امامان متأخر شیعه - بخصوص از دوره امام رضا(ع) به بعد - اصحاب
امامان به جامعنگارى در حدیث روى آوردند و آثار متعددى تألیف كردند تا
آن جا كه در عصر غیبت صغرى و كبرى، مهم‌ترین كتاب‌هاى جامع حدیثى
نگاشته شد.
در
اصطلاح محدّثان متأخر شیعه، جوامع حدیثى به چهار كتاب مهم حدیثى یعنى
الكافى،
من لایحضره الفقیه،
تهذیب الاحكام
و
الاستبصار
گفته مىشود. بر این چهار كتاب اصطلاح «جوامع اولیه» نیز اطلاق
مىگردد، همچنان كه درباره سه كتاب حدیثى
الوافى،
وسائل الشیعه،
و
بحارالانوار
دو اصطلاح «جوامع حدیثى متأخر» و «جوامع ثانویه» كاربرد دارد.
مقصود
از كتب اربعه چیست؟
كتب
اربعه تعبیرى است درباره جوامع اولیه یعنى چهار كتاب مهم حدیثى شیعه كه
پیش از این مورد اشاره قرار گرفتهاند:
1.
الكافى،
تألیف محمد بن یعقوب كلینى (م 329ق)؛
2.
من لایحضره الفقیه،
تألیف محمد بن على بن بابویه، معروف به شیخ صدوق (م 381ق)؛
3
و 4.
تهذیب الاحكام
و
الاستبصار فیما اختُلِفَ من الاخبار،
تألیف محمد بن حسن طوسى، معروف به شیخ الطائفه (م 460 ق).
این
كتاب‌ها شامل 46775 حدیث هستند كه
الكافى،
مفصلترین، و
الاستبصار
مختصرترین آنها است.
نزدیكى
دوران مؤلفان این چهار كتاب به عصر امامان(ع)، شخصیت علمى و آگاهى
گسترده آنان از احادیث، شیوه تبویب و جامعیت كتاب‌هاى فراهم آمده، ارزش
و اعتبارى ویژه در مقایسه با سایر آثار روایى به آنها بخشیده است، به
گونهاى كه عالمان شیعه از آغاز تاكنون شروح بسیارى بر آنها نوشتهاند.7
مشخصات جوامع ثانویه چیست؟
جوامع
ثانویه یا جوامع حدیثى متأخر، عنوانهایى هستند كه به سه كتاب حدیثى
زیر اطلاق مىشوند:
1.
الوافى،
تألیف محمد محسن فیض كاشانى (م 1091ق)؛
2.
وسائل الشیعه،
تألیف محمد بن حسن حُرّ عاملى (م 1104ق)؛
3.
بحارالانوار،
تألیف محمد باقر بن محمد تقى مجلسى (م 1111ق)؛
ویژگى
مشترك این كتاب‌ها آن است كه هر سه، از مجموعه چندین كتاب حدیثى دیگر
فراهم آمدهاند.
الوافى
در برگیرنده روایات كتب اربعه است. مؤلف ضمن حذف روایات تكرارى، در ذیل
روایاتِ نیازمندِ شرح، توضیحاتى سودمند آورده است. 28 جلد از این كتاب
تاكنون به چاپ رسیده است.
وسائل
الشیعه،
تنها مشتمل بر احادیث فقهى است و در آن، علاوه بر احادیث كتب اربعه، از
سایر كتاب‌هاى روایى نیز احادیثى آمده و مؤلف در ذیل پارهاى از احادیث
توضیحاتى آورده است. این كتاب در تصحیح جدید در 30 جلد به چاپ رسیده
است.
بحارالانوار
ـ كه مفصلترین و جامعترین كتاب حدیثى شیعه محسوب مىشود ـ از مجموع
ده‌ها كتاب حدیثى فراهم آمده است. مؤلف آن در بسیارى از موارد توضیحاتى
روشنگر، تحت عنوان «بیان» در ذیل حدیث آورده است. این كتاب عظیم،
احادیث اعتقادى، فقهى، اخلاقى، آداب و سنن تاریخ، جهانشناسى و... را
در بردارد و در 110 جلد به چاپ رسیده است.
8
مهم‌ترین كتاب حدیثى شیعه كدام است ؟
مهم‌ترین
كتاب حدیثى شیعه كتاب گرانقدر
الكافى
است. این كتاب شامل سه بخش اصول، فروع و روضه است. بخش اصول، احادیث
اعتقادى واخلاقى را در خود جاى داده است. بخش فروع، متضمن احادیث فقهى
و روضه، جُنگى است كه احادیث تاریخى، تفسیرى، احتجاجها، خطبهها و
نامهها را در برگرفته است. مؤلف، روایات را در طی بیست سال از كتب
مشهور عصر خود گرد آورده است.
برخى
از ویژگی‌هاى این كتاب:
1.
همزمانى تألیف آن با دوران غیبت صغری؛
2.
برخوردارى از احادیث اعتقادى، اخلاقى و فقهى؛
3.
ابتكار و نوآورى مؤلف در تبویب روشمند كتاب و روایات هر باب. این میراث
ماندگار از زمان تألیف تاكنون، مورد توجه عالمان بوده است. مجموعه
شروح، حواشى و ترجمههاى آن به بیش از چهل اثر مىرسد.
9
1)
ر.ك:
الرعایة فى علم الدرایة:
ص 181 - 186.
2)
همان: ص 77.
3)
همان: ص 84.
4)
همان: ص 86.
5)
ر.ك:
تدریب الراوى:
ج 2، ص 108.
6)
ر.ك:
مقباس الهدایة:
ج 1، ص 234 - 235.
7)
براى اطلاع بیشتر ر.ك:
دانش درایة الحدیث:
ص 20 - 25.
8)
براى اطلاع بیشتر درباره جوامع مذكور بنگرید به
نهایة الدرایة:
ص 595 - 609.
9)
براى اطلاع بیشتر بنگرید به:
نهایة الدرایة:
ص 539 - 550.
| 
