كتاب خانه تخصصی
حدیث، آمار گردش کتاب 85 - 86

 اهمیت
و نقش آمار و داده های اطلاعاتی در برنامه ریزی ها و ارزیابی های
مدیران دستگاه ها  و بخش های مختلف اداری و غیر اداری، بر همگان ثابت
است و توجه به آن، برای ارتقای كمّی و كیفی خدمات، و افزایش بهره وری و
شناسایی نقاط قوّت و ضعف، بسیار ضروری است .

كتاب خانه تخصصی حدیث نیز با رویكردی آماری در بخش گردش كتاب و خدمات
آن، در سال گذشته، طرح آمارگیری سالیانه میزان گردش كتاب را با اهداف
مدیریتی و برنامه ریزی با سه شاخصه علوم حدیثی و غیر علوم حدیثی و
پایان نامه ها و در سه گروه خواهران و برادرانِ مراجعه كننده از خارج
مؤسسه و پژوهشگران مؤسسه، به همراه جداول و نمودارها و نتایج و تفاسیر
آن به انجام رسانید که در شماره (۴) مجله «محدّث» منتشر گردید.

درسال جاری هم، با هدف بهره گیری از نتایج و تفاسیر آماری، و شناسایی
نقاط قوّت و ضعف، و مقایسه آن با نتایج طرح آماری سال گذشته،
واطلاع رسانی در بخش كتاب خانه تخصصی حدیث جهت استفاده مدیران بخش های
دیگرِ مؤسسه كه مرتبط با این كتاب‌خانه هستند، طرح آمارگیری گردش كتاب،
با محدوده زمانی یک ساله از مهر1385 تا شهریور 1386، انجام پذیرفت.
تنها تفاوت این طرح با گذشته، اضافه شدن مراجعه كنندگان جدید به
كتاب خانه، به عنوان دانشجویان دانشكده علوم حدیث قم است كه با توجه به
افزایش تعداد آنان و لزوم سنجش میزان گردش كتاب و مطالعه آنان، علاوه
بر سه گروه خواهران، برادران و پژوهشگران مؤسسه،گروه دانشجویان نیز به
طرح آمارگیری اضافه گردید.

معیار سنجش اطلاعات طرح آمارگیری، تعداد مراجعه به كتب بر اساس تعداد
جلد (و نه عنوان) بوده و با همان سه شاخصه موضوعی علوم حدیثی، غیر علوم
حدیثی و پایان نامه ها انجام شده است.

تهیه این داده های آماری و اطلاعاتی، از طریق شمارش و ثبت اطلاعات
برگه های درخواست كتاب، و نیز نمودارها و نتایج و تفاسیرآماری، در مهر
1386 انجام پذیرفت. در این گزارش، مراجعات متعدد و بسیارِ محققان و
پژوهشگران، كه به طور مستقیم از مخزن كتاب خانه استفاده نموده اند،
محاسبه نمی شود و فقط برگه های درخواست کتاب، فضای نمونه ماست كه ما را
جهت دستیابی به اطلاعاتِ تقریبی رهنمون می سازد .

نتیجه و تفسیر داده های آماری و نمودارها

الف. داده های آماری مراجعان كتاب خانه، با چهار گروه خواهران و
برادران مراجعه كننده از خارج مؤسسه و پژوهشگران پژوهشکده علوم و معارف
حدیث و دانشجویان ارشد و دكتری دانشكده علوم حدیث قم:

1. تعداد كلّ مراجعات، در طول سال، 11576 نفر بوده است.

ـ از كلّ این تعداد، 3763 مورد پژوهشگر پژوهشکده بوده اند
....................... 5/32 درصد؛

ـ از كلّ این تعداد، 2430 مورد برادران
بوده اند............................. 9/20 درصد؛

ـ از كلّ این تعداد، 3990 مورد خواهران بوده اند
.........................4/34 درصد؛

ـ از كلّ این تعداد، 1393 مورد دانشجویان دانشكده
بوده اند........................12 درصد.

تعداد مراجعات خواهران و پژوهشگران مؤسسه، در طول سال، از بقیه مراجعان
بیشتر بوده است.

تعداد مراجعات دانشجویان، با توجه به تازگی تأسیس و شروع به كار
دانشكده علوم حدیث قم و محدودیت زمانی سال تحصیلی، در ابتدای راه است و
انتظار می رود كه با افزوده شدن دانشجویان جدید، سرانه مراجعات آنان
افزایش یابد.

2. تعداد مراجعات، در ماه های آذر و اسفند 85 و فروردین، اردیبهشت و
خرداد 86، بیشتر از ماه های دیگرِ سال بوده است.

ب. داده های آماری مراجعه به كتب كتاب خانه تخصصی دار الحدیث، با سه
شاخصه:

ـ كتب علوم حدیث

ـ كتب غیر علوم حدیث

ـ پایان نامه ها

1. كلّ میزان مراجعات به كتب مختلف كتاب خانه تخصصی و میزان گردش كتاب
در طول سالِ آماری، اعم از خواهران و برادران و پژوهشگران مؤسسه و
دانشجویان دانشكده علوم حدیث، 11576 مورد بوده است. از مجموع این میزان
:

ـ تعداد963 مورد ( 3/8 درصد) اختصاص به پایان نامه ها داشته است.

ـ تعداد 6200 مورد ( 5/53 درصد) اختصاص به كتب غیرعلوم حدیث داشته است.


ـ تعداد 4413 مورد ( 1/38 درصد) اختصاص به كتب علوم حدیث داشته است.

2. از كلّ میزان مراجعات، مراجعه به كتب غیر علوم حدیثی بیشتر از دیگر
كتبِ كتاب خانه بوده است كه دلیل آن، این است كه این شاخصه، كتب مختلفی
را اعم از حدیثی و غیر حدیثی، با زمینه های مختلف تفسیری، فقهی، اصولی،
اعتقادی، عرفانی و... شامل می شود و درمیان آن، كتب حدیثی
تک موضوعی
بسیاری وجود دارد كه گردش كتاب در این گروه را، بیشتر از دیگر گروه ها
نشان می دهد.

با مقایسه فراوانی تعداد مراجعه و میزان گردش كتاب خواهران و برادران و
پژوهشگران مؤسسه و دانشجویان، این نتیجه به دست می آید كه تعداد مراجعه
خواهران ومیزان كتب درخواستی و گردش كتاب آنان بیش از بقیه بوده است و
دلیل آن، این است که مراجعه خواهران، بیشترجهت تدوین پایان نامه بوده
است؛ اما در مورد پژوهشگران مؤسسه، كه بیشتر به دنبال كتب مختلف برای
بازنگری دوباره و مصدریابی و تطبیق نشانی منابع پژوهشی و تحقیقی و
مقایسه آنها با چاپ های مختلف بوده اند، نوع استفاده آنان فرق می كند.

۴. داده های آماری نشان می دهد كه مراجعه محققان مؤسسه، به كتاب خانه
تخصصی دار الحدیث، در دو سطح انجام گرفته است: یكی، در سطح عالی كه
مربوط به كتب مختلف علوم حدیث وغیر آن و تحقیق و پژوهش در این علوم
بوده است. دوم، در سطح تخصصی متوسط است كه با توجه به طرح های مختلف
پژوهشکده، در زمینه گردآوری وتدوین منابع حدیثی و غیر حدیثی در موضوعات
مختلف، اعم از دانش نامه های حدیثی مثل «میزان الحكمة» و حكمت نامه ها
و تك موضوعات حدیثی و ... بوده است.

البته نكته دیگری كه باید در مورد داده های آماری و اطلاعاتی درباره
پژوهشگران مؤسسه و حتی دیگر گروه ها اشاره كرد، این است كه در
شاخصه های ثبتی و آماری، می توان هرنوع شاخصه ای را، به تناسب نیاز، در
آمارگیری اضافه نمود و بر اساس نتایج آن، برنامه ریزی كرد؛ مثلاً در
مورد میزان و سهم هریك از گروه های مختلف پژوهشکده در مراجعه به كتب
كتاب خانه می توان شاخصه‌ای تعیین و
مشخص كرد و میزان مراجعه گروه ها را
با هم مقایسه آماری نمود.

سرانه گردش كتاب كتاب خانه تخصصی حدیث

طبق آمارگیری انجام شده، بر اساس معیار تعداد كتب مراجعه شده در طول
355 روز سال ـ كه كتاب خانه در تمام آن خدمات كتابداری انجام می دهد ـ
سرانه مراجعه كتاب، روزانه 6/32 جلد كتاب بوده است كه نسبت به سرانه
گردش كتاب سال گذشته كه 6/24 جلد بود حدود 5/32 درصد افزایش داشته است
و دلیل آن، اضافه شدن گروه چهارم مراجعه كننده (دانشجویان دانشكده علوم
حدیث ) است.


برنامه آینده



برنامه ها و سیاست های آینده كتاب خانه تخصصی، براساس نتایج و تفاسیر
داده های اطلاعاتی و تجربیات و حوادث و مشكلات و موانع پیش آمده در
امور كتاب خانه و انتقادات و پیشنهادات محققان و مراجعان كتاب خانه، به
شرح زیر است:

1. برای ارائه خدمات بهتر و سریع تر به مراجعان كتاب خانه و جلوگیری
ازمشكلات ناشی از ضعف سامانه كتاب خانه، استفاده از سامانه رایانه ای
كتاب خانه، تحت ویندوز، و تهیه لوازم جانبی، از جمله چاپگر برای اجرای
سامانه درخواست كتاب رایانه ای.

2. تهیه نرم افزارهای گوناگون برای پاسخگویی به مراجعات با موضوعات
مختلف تحقیقی و پژوهشی و پایان نامه های دانشجویی، بخصوص نرم افزارهای
نمایه مقالات، مانند نمایه مقالات تهیه شده توسط وزارت فرهنگ و ارشاد
اسلامی و دیگر نهادها، جهت استفاده محققان و مراجعان خارج از مؤسسه.

3. تهیه وخرید منابع مختلف علوم حدیثی و غیر علوم حدیثی و پایان
نامه های دوره ارشد و دكتری سراسر كشور وتوجه بیشتر به منابع تخصصی
حدیث و تهیه منابع تک نگاشت حدیثی و مجلات معتبر علمی ـ پژوهشی با
زمینه علوم حدیث و تحقیقات اسلامی.

4. ایجاد فضایی مناسب تر برای تحقیق و پژوهش در تالارمطالعه و
كتاب خانه، و جلوگیری از رفت و آمدهای غیر لازم و امكان استفاده
مراجعان ازسالن غذاخوری (البته به صورت آزاد) و ایجاد بوفه.

تازه هاي حديث نت
www.hadith.net

 نرم
افزار «دانش نامه جامع صحیفه سجادیه»

راوی: «صحیفه سجادیه»، با همه اهمیت و شهرتی که در میان مسلمانان ـ
بویژه شیعیان ـ دارد، در دهه های اخیر، دچار غربت و غفلت عمومی شده
است.

در این سال ها، کوشش های مختلفی برای احیای بهره گیری از این کتاب
انجام شده و به شکل های تألیف و پژوهش، گام هایی برداشته شده است.

به تازگی، مرکز تحقیقات رایانه ای حوزه علمیه اصفهان، «دانش نامه جامع
صحیفه سجادیه» را به صورت لوح فشرده منتشر کرده است. این لوح فشرده،
شامل متن «صحیفه سجادیه» و تلاوت کامل آن، 37 جلد ترجمه و 57 جلد شرح و
131 جلد کتاب و مقاله درباره «صحیفه سجادیه» است. متن، ترجمه و شرح
«صحیفه»، برای اجرا در تلفن های همراه، از دیگر قابلیت های این لوح
فشرده است. اینک، معرفی کوتاه برخی از امکانات و بخش های نرم افزار
«دانش نامه جامع صحیفه سجادیه» از نظرتان می گذرد.

ـ ترجمه ها: شامل 36 ترجمه مختلف، از جمله دو ترجمه کهن که درسال های
754 و 791 هـ. ق نگاشته شده است.

ـ شرح ها: «ریاض السالکین فی شرح الصحیفة الشریفة» از محمد باقر مجلسی،
«لوامع الانوار العرشیة فی شرح الصحیفة السجادیة» نوشته سید محمد باقر
موسوی حسینی شیرازی، «دیار عاشقان» از حسین انصاریان، «ریاض العابدین»،
نوشته بدیع الزمان قهپائی، «آفاق الروح» از سید محمد حسین فضل الله و
.... بیش از سی جلد شرح های مختلف دیگر نیز در این نرم افزار موجود
است.

ـ مستدرکات: در کتب روایی، دعاهای متعددی به جز آنچه در «صحیفه» درج
شده وجود دارد که نشان دهنده افزونی شمار دعاهای صحیفه از 54 دعای
کنونی است. آثاری که در صدد یافتن دعاهای ناپدید شده برآمده اند، تا
مستدرکی بر «صحیفه» کنونی باشد نیز در این نرم افزار موجود است؛ آثاری
چون: «الصحیفة السجادیة الثانیة» شامل 67 دعا، نوشته شیخ محمد بن حسن
حرّ عاملی (م 1104 ق)، «الصحیفة السجادیة الثالثة»، دارای 59 دعا، اثر
میرزا عبدالله بن عیسی اصفهانی افندی (م حدود 1130 ق) و .... جمعاً پنج
مستدرک «صحیفه»، در این بخش قرار گرفته است.

ـ نسخه های خطی: در این نرم افزار، هفت نسخه خطی کم نظیر وجود دارد: دو
نسخه از روایت ابن اشناس، نسخه روایت ابن اشکیب، نسخه شهید اول، نسخه
روایت ابن مالک، نسخه روایت ابن الشیخ و نسخه مشهور، که در حاشیه آن،
روایت ابن الشیخ و در انتهای آن، الحاق های علامه مجلسی وجود دارد.

ـ کتاب شناسی: در این بخش، آثاری که درباره «صحیفه سجادیه» نگاشته شده،
معرفی شده که همه آنها برگرفته از چهار کتاب اصلی بدین ترتیب است: «الذریعه»
(شیخ آقا بزرگ تهرانی)، «دراسة حول الصحیفة السجادیة» (سید محمد حسین
حسینی جلالی)، «کتاب نامه صحیفه سجادیه» (حسین درگاهی)، «نسخه های خطی،
شروح و ترجمه های صحیفه سجادیه» (سید محمدحسین حکیم).

ـ کتاب ها و مقاله ها: شامل متن کامل 54 جلد کتاب و مقاله فارسی و 41
جلد کتاب و مقاله عربی پیرامون «صحیفه سجادیه».

ـ موضوعات: بیش از 900 موضوع اصلی و بیش از 10 هزار زیر موضوع که توسط
محققان مرکز تحقیقات رایانه ای حوزه علمیه اصفهان، از «صحیفه» استخراج
شده و بر اساس حروف الفبا تنظیم گردیده است.

ـ آیات مرتبط: در این قسمت، برای نخستین بار، ارتباط تمام بندهای
دعاهای «صحیفه سجادیه» با قرآن کریم، بیان شده است.

ـ احادیث مرتبط: در این نرم افزار، کوشش شده که ارتباط معنایی هر یک از
بندهای ادعیه با سخنان سایر امامان، بررسی شود.

ـ امکانات دیگر: لغت نامه (شامل بیش از 8 هزار و 200 واژه این کتاب
شریف با بیان ترجمه و مفهوم هر واژه)، جستجو، صوت دلنشین «صحیفه»،
نگارخانه، صحیفه همراه (قابلیت استفاده از «صحیفه» در گوشی های تلفن
همراه).

گردآوری احادیث مشترک

مجمع تقریب مذاهب اسلامی، گردآوری تمامی احادیث مشترک میان شیعیان و
اهل سنّت را در دستور کار دارد.

به گزارش خبرنگار راوی، به نقل از خبرگزاری کتاب ایران، حجة ‌الاسلام
احمد مبلّغی، مدیر مرکز تحقیقات مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، در
گفتگو با خبرنگار این خبرگزاری با بیان این که تا کنون تألیف بیست جلد
از مجموعه پنجاه جلدی احادیث مشترک میان شیعیان و اهل سنّت به اتمام
رسیده است، گفت: «این مجموعه، حاوی احادیثی است که هم از طریق راویان
شیعه و هم از طریق راویان سنّی، از پیامبر اسلام نقل شده است».

وی با اشاره به استقبال علمای اهل سنّت، خصوصاً علمای مصر از مجلدات
منتشر شده این مجموعه گفت: «از حدود چهار سال قبل، سی تن از پژوهشگران،
در گردآوری این مجموعه همکاری داشته‌اند».

مبلّغی، بخشی از مجلدات چاپ شده این مجموعه را مربوط به مسائل اقتصادی
اسلامی ذکر کرد و گفت: «یکی از علمای اهل سنّت که ساکن آمریکا است،
اقدام به جمع آوری احادیث نبوی در خصوص مسائل اقتصادی نموده است و این
احادیث را در قالب یک نظام اقتصادی منسجم قالب‌بندی کرده است. مجمع
تقریب مذاهب اسلامی نیز با اجازه مولف این مجموعه سه جلدی، اقدام به
انتشار اثر او همراه با احادیث مشترک با شیعیان در هر فصل نموده و از
این طریق، احادیث اقتصادی مشترک میان شیعه و سنّی شناسایی شده است».

انتشار
اثری از عمادالدین طبری

کتاب «فضائل اولاد رسول و مناقب اولاد بتول (ع)»، اثر عماد الدین حسن
طبری، با تصحیح رسول جعفریان، توسط انتشارات مشعر منتشر شد.

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی کتاب خانه تخصصی تاریخ اسلام، عماد الدین
حسن بن علی طبری، از شخصیت های مبرّز شیعی در نیمه دوم قرن هفتم هجری
است و آخرین سالی که از وی خبری در اختیار داریم 701 هجری قمری است.
علی القاعده با توجه به سوابق و سن و سالی که داشته، نباید پس از آن
چندان زنده مانده باشد.

اصل وی طبری است که به دنبال ناامنی های آن ناحیه، به قم آمده و پس از
مدتی، به دعوت بهاء الدین محمد جوینی، حاکم اصفهان، راهی این شهر شده
است.

در سال هایی که عماد در اصفهان بود، چندین کتاب در دفاع از عقاید شیعی
نوشت که از آن جمله «کامل بهایی» است که به نام همین بهاء الدین محمد
جوینی نوشته است. «مناقب الطاهرین» و آثار دیگر وی هم، در این دوره یا
پس از آن به نگارش درآمد.

عمده آثار او در بیان فضائل اهل بیت و دفاع از عقاید شیعه بوده و در
این راه از مآخذ و منابع مختلف استفاده می کند. در عین حال، به دلیل
ضعف کلّی علم در این دوره، برخی از منابع وی داستانی بوده و در استفاده
از آنها باید احتیاط کرد.

کتاب حاضر، یکی از آثار عماد است که تاکنون منتشر نشده بود. اصل این
کتاب را وی به عربی نوشته و دانشمندی از قم، در اوائل قرن نهم هجری، آن
را به فارسی ترجمه کرده است. این مترجم، عبد الملک بن اسحاق بن فتحان،
از خاندان مشهور فتحان، خاندانی قمی ـ کاشانی (مربوط به قرن هفتم تا
یازدهم هجری) است؛ بنا بر این، نثر فارسی کتاب از قرن نهم هجری بوده و
ویژگی های همان دوره را دارد. تنها نسخه این کتاب، در کتاب خانه مسجد
اعظم قم بود.

کتاب، حاوی شماری از فضائل اهل بیت و نقل برخی از روایاتی است که در
کتب مخالفان، در فضائل دیگران آمده و وی به نقد آنها پرداخته است.

همان گونه که در مقدمه آمده، اهمیت این کتاب، یکی از آن روی است که از
شماری از آثاری که در اصفهان در قرن پنجم و ششم توسط علمای اهل سنّت در
فضائل اهل بیت (ع) نوشته شده بوده، بهره برده است. این آثار، اغلب از
میان رفته است.

کتاب، بدون عنوان بوده و این عنوان با اقتباس از عبارتی که در مقدمه
کتاب (از مترجم یا مؤلف) بوده است انتخاب گردید.