مهدی مهریزی، متولد 1341 در مشهد است. وی از سال 1355 تحصیل علوم دینی
را آغاز كرد؛ از سال 1358 در قم در دروس فقه و اصول و فلسفه ح ضور
یافت. در درس خارج، از محضر آیات عظام وحید خراسانی، تبریزی و فاضل
لنكرانی و در فلسفه از حضرات آیات محمدعلی گرامی، حسن‌زاده و جوادی
آملی بهره برد.
وی
همزمان با تحصیل، به تدریس دروس حوزه تا
رسائل
و
مكاسب
اشتغال داشته و از 1364 تاكنون در دانشگاه‌های مختلف تدریس نموده است.
از
جمله مسئولیت‌های علمی وی در سال‌های گذشته می‌توان به این موارد اشاره
كرد:
مسئول
مركز مطالعات و تحقیقات دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم، سردبیر فصل‌نامه
حكومت اسلامی،
مسئول كتاب‌خانه تخصصی فقه و حقوق، عضو شورای دین‌پژوهان كشور، سرپرست
مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره) ـ دفتر قم، دبیر علمی كنگره
بزرگداشت حضرت عبدالعظیم(ع).
وی
از 1376 تاكنون، مسئول پژوهشكده علوم و معارف حدیث (مركز تحقیقات
دارالحدیث) است.
درباره چگونگی شکل‌گیری پژوهشکده توضیح دهید.
پیشینه
فعالیت به حدود دهه شصت برمی‌گردد که مؤسس محترم این مجموعه، با قصد
تکمیل کتاب
میزان الحکمة،
گروهی از فضلای قم را گرد آورده بودند.
در
ادامه این فعالیت‌ها اندیشه تأسیس مؤسسه دارالحدیث با اجزاء مركز
تحقیقات، کتاب‌خانه تخصصی، انتشارات و دانشكده شكل می‌گیرد تا این که
در سال 1374، به صورت رسمی، مؤسسه دارالحدیث افتتاح می‌شود؛ با زیر
مجموعه‌های مرکز تحقیقات دارالحدیث، کتاب‌خانه تخصصی حدیث، انتشارات و
دانشکده که مراحل ثبت و راه‌اندازی را طی کردند؛ بنابراین می‌توان گفت
مرکز تحقیقات، قدیمی‌ترین بخش مؤسسه علمی ـ فرهنگی دار الحدیث است.
پژوهشکده بر بنیاد کدام اصول و اهداف، پی‌ریزی شده است؟
پس
از پرداختن به توسعه کیفی و کمّی مجموعه
میزان الحکمة،
تحولاتی در مرکز شکل گرفت و ساختار یک پژوهشکده طراحی و گروه‌های
پژوهشی تعریف شد تا برای ثبت در آموزش عالی، زمینه و بستر لازم فراهم
گردیده باشد. اهدافی که در مرحله قبل به صورت ناگفته و نانوشته در ذهن
مؤسسان بود، به این شرح به روی کاغذ آمد و به ثبت رسید: 1. فراهم آوردن
مجموعه‌های حدیثی شیعه، به تعبیر دیگر گردآوری و تنظیم نوین مباحث. 2.
پالایش و نقد بیرونی و درونی حدیث. 3. دستیابی به قواعد و اصول تفسیر
حدیث. 4. ترویج و نشر یافته‌ها و آموزه‌های احادیث. 5. پرورش محققانی
که بتوانند این اهداف را محقق کنند و به آن جامه عمل بپوشانند.
می‌توان
گفت این پنج هدف به سه هدف اساسی برمی‌گردد: اول، فعالیت‌های پژوهشی در
سه عرصه سامان‌دهی، پالایش و فهم حدیث؛ دوم، کار ترویجی و تبلیغی و
سوم، پرورش نیروهایی که هم در زمینه عرضه و هم تعلیم و هم پژوهش حدیث،
توانایی داشته باشند.
اجزای پژوهشکده و کارکردهای آنها کدامند؟
آنچه
تعریف شده و فعلاً مشغول به کارند، شش گروه است.
یک.
گروه موسوعه‌نگاری
که دارای اجزایی است و شامل موضوعات تفسیری، مباحث عقاید و کلام، فقه و
حوزه‌های اخلاق می‌شود. این گروه، با سابقه‌ترین و گسترده‌ترین قسمت
پژوهشکده به شمار می‌آید و آثاری چون
موسوعه امام علی(ع)،
موسوعه اعتقادی،
موسوعه احادیث پزشکی و موسوعه میزان الحکمة،
محصول فعالیت آن است.
کارکرد
این گروه، شناسایی، سامان‌دهی، پالایش ضمنی و شرح و تفسیر اجمالی
احادیث است؛ یعنی با تتبع کامل، گردآوری و سامان‌دهی نوینی نسبت به
احادیث شیعه و اهل سنت انجام می‌شود. ضمناً یک پالایش ناپیدا و پنهانی
صورت می‌گیرد که در واقع در مرحله گزینش و انتخاب احادیث، از سوی
محققان دست‌اندرکار اتفاق می‌افتد و اهتمام می‌شود احادیثی که از اسناد
ضعیف برخوردار است یا مدلول‌های سُستی دارد، در این مجموعه‌ها جمع‌آوری
نشود. و کار سوم، شرح و تفسیرهای اجمالی است که گاهی به عنوان مدخل و
گاهی به عنوان خاتمه یک بخش روایی، ذکر می‌گردد.
دو.
گروه ترجمه
که در مرحله اول، تولیدات حدیثی را به زبانهای زنده دنیا ترجمه
می‌کند. اولین زبانی که به آن اقدام می‌شود، زبان فارسی است. چنان که
آثار حدیثی که در بخش موسوعه‌نگاری تولید شده، به فارسی ترجمه شده است.
در مراحل بعدی، زبانهای انگلیسی، اردو، فرانسوی، اسپانیولی، ترکی،
کردی، مالایی و برخی دیگر از زبان‌هایی که تناسب فرهنگی با آثار تولید
شده دارد، در دستور کار قرار می‌گیرد.
در
کنار ترجمه احادیث به فارسی و سایر زبان‌ها، گاهی ترجمه كتب و مقالات
پژوهشی از زبانهای دیگر به فارسی انجام می‌شود؛ بخصوص کارهای پژوهشی
که مستشرقان صورت داده‌اند و نیز ترجمه برخی تولیدات دیگر پژوهشکده در
همین گروه انجام می‌شود؛ مانند نشریه
علوم حدیث
که اکنون به صورت الکترونیکی به دو زبان انگلیسی و اردو در گروه ترجمه،
انجام می‌شود.
سه.
گروه احیا و تصحیح
که هدفش اولاً شناسایی آثار و نسخه‌های حدیثی شیعه و سپس اقدام به
تحقیق و نشر آنچه تاکنون عرضه نشده یا به خوبی عرضه نشده، به شکل
اولویت‌بندی شده است. در این گروه، دو نوع کار صورت می‌گیرد: یکی در
حوزه رساله‌های کم‌حجم که در قالب
میراث حدیث شیعه
عرضه می‌شود. و دیگر کتاب‌هایی که تا به حال تصحیح نشده‌اند و شامل
آثار زیادی است؛ مانند بخشی از شروح
کافی،
بخشی از حاشیه متون رجالی و برخی کتب حدیثی دیگر. مهم‌ترین و
گسترده‌ترین کار این گروه، تحقیق
کافی
است که چند سال است مشغول آن هستیم و امیدواریم امسال به ثمر برسد.
کارهای دیگری نیز مانند تصحیح سایر كتب اربعه در دست اقدام است.
چهار.
گروه رجال
که عمدتاً به بحث چگونگی صدور احادیث می‌پردازد. در این گروه کتاب‌هایی
در حوزه مباحث تئوریک رجال، مانند
مبانی حجیت آرای رجالی
یا
دانش رجال از نگاه اهل سنت
یا تحقیقی در مورد برخی از اصول رجالی شیعه و نیز شناسایی رجال ضعیف
تهیه شده است. همچنین پژوهش‌هایی درباره برخی از روات در دستور كار
است.
پنج.
گروه تاریخ حدیث
است. این گروه در زمینه پیشینه تحولات آثار و منهج‌های حدیثی فعالیت
دارد. از این بخش، تاکنون یک مجموعه
تاریخ حدیث شیعه
از قرن اول تا قرن پانزدهم در پنج جلد آماده شده که برخی از جلدهای آن
چاپ شده و برخی دیگر در حال چاپ است.
برخی
از منهج‌های حدیثی محدثان هم مانند منهج‌های شریف مرتضی، فیض کاشانی و
سید بن طاووس چاپ شده یا در دست پژوهش است.
شش.
گروه فقه الحدیث.
در گروه فقه الحدیث، این تلقی هست که به یک سری اصول و قواعد قابل فهم
و شرح و تفسیر حدیث برسیم. سپس احادیث را شرح و تفسیر کنیم و نیز
رشته‌های دانشگاهی که از این احادیث قابل استخراج است و با حدیث ارتباط
دارد، بررسی شود.
در
بخش اول (اصول و قواعد) کارهایی شده، مانند کتاب
اسباب اختلاف حدیث
که منتشر شد. در بخش سوم، دو واحد تشکیل شده: یکی واحد روان‌شناسی و
حدیث و یکی جامعه‌شناسی و حدیث که نسبت بین این دانش‌های جدید با حدیث
به صورت تئوریک و سپس نحوه استفاده از حدیث در این رشته‌های دانشگاهی
به صورت تطبیقی بررسی می‌شود.
آثار
خوبی هم در این زمینه‌ها منتشر شده مانند
رضایت از زندگی،
حیا،
مناسبات جامعه‌شناسی و حدیث
و....
پژوهشكده
دارای یک معاونت آموزشی و پژوهشی است و علت ادغام آموزش و پژوهش آن است
که در این پژوهشکده، ثقل کار، پژوهشی است و فعالیت آن، نظارت بر روند
کار گروه‌ها و پیگیری امورشان و نیز آموزش‌های لازم برای محققان در
محیط کار است.
مدیریت
امور اداری و مالی ایجاد شده و نیز پژوهشكده دو نشریه منتشر می‌کند یکی
فصل‌نامه
علوم حدیث
است که از شماره 37، دارای درجه علمی ـ پژوهشی شده و 41 شماره از آن
چاپ شده است. دیگری، دو ماه‌نامه
حدیث زندگی
است که برای مخاطب جوان آماده می‌شود و تاکنون 35 شماره از آن منتشر
شده است.
از
1380، کنگره‌هایی در جهت بزرگداشت محدثان ری به لحاظ وابستگی پژوهشكده
به آستان حضرت عبدالعظیم(ع) و حضور محدثان شیعه در آن منطقه، تدارک
دیده شده است. این همایش‌ها هر دو سال یک بار به ثمر می‌رسد و اولین
آن، مربوط به حضرت عبدالعظیم(ع) در 1382 با تولید 30 جلد کتاب برگزار
شد. کنگره دوم مربوط به ابوالفتوح رازی در 1384 با 20 جلد کتاب برگزار
شد و کنگره سوم مربوط به مرحوم کلینی كه به صورت بین‌المللی پیش‌بینی
شده است و امیدواریم اوایل سال 1387 برگزار گردد.
در
کنار این فعالیت‌ها، سایت حدیث نت است که تولیدات مؤسسه را برای
استفاده بیرونی ارائه می‌کند.
سال گذشته به لحاظ فعالیت‌های عمده و مهم پژوهشکده، چگونه بوده است؟
نمی‌شود
گفت که سال گذشته ویژگی خاصی برای ما داشته است؛ زیرا در ادامه کارهای
قبلیمان حرکت کرده‌ایم؛ مثلاً برخی از محصولاتمان به تولید رسیده مانند
دانش‌نامه احادیث اعتقادی
در هفت جلد و
فهرستگان نسخ خطی
در شش جلد. اینجا جزء کارهای عمده بوده است.
در
مقایسه با معیارها و اصول پژوهش و تحقیق، کیفیت پژوهش‌هایی که در این
پژوهشکده انجام شده است را چطور ارزیابی می‌کنید و آیا این کیفیت در
مقایسه با مراکز مشابه، برتر است یا هم عرض و مشابه؟
پژوهش‌هایی
که صورت گرفته، دو نوع است: یکی نوع کارهای تصحیحی است که در مورد آنها
تلاش می‌کنیم همان معیارهای حوزه تصحیح تراث، به کار گرفته شود و در
مراکز مطرح قم نیز به همان شکل، آثار تولید می‌شود. تلاش ما این گونه
است، اما داوری باید از بیرون شود. شاید داوری ما چندان قابل قبول
نباشد. ما می‌توانیم خبر بدهیم که آن استانداردهای تصحیح را به کار
می‌گیریم. اما این که موفق هستیم یا نه، قضاوت بیرونی لازم دارد.
در
بخش فعالیت‌های پژوهشی و تحلیل دانش و ایده، چون تاکنون این سنخ بحث‌ها
مطرح نبوده یا به شکل متمرکز در جایی خاص به آنها پرداخته نمی‌شده، ما
تلاش می‌کنیم استانداردهای پژوهش را در زمینه موسوعه‌های حدیثی یا
پژوهش‌های دیگر دنبال کنیم و قضاوت بیرونی را دیگران باید انجام دهند.
پژوهشکده
در زمینه عرضه جهانی تولیدات خود چه برنامه‌هایی داشته و دارد؟
در
عرضه خارجی، سه راه را دنبال کرده‌ایم: یکی ترجمه که اشاره کردم.
کتاب‌هایی که به آن زبان‌ها ترجمه شده، نوعاً توزیع شده و مورد اقبال
بوده است. راه دوم، سایت حدیث نت بوده که آثار تولید شده عربی و فارسی
را عرضه می‌كند.
روش
سوم، بروشورهایی است که مؤسسه تهیه کرده و به میهمانان خارجی و
هیئت‌های علمی داده شده یا در سفرهای رئیس مؤسسه به برخی کشورها حاصل
کارها ارائه گردیده و در دیدارها و گفتگوها مطرح و معرفی شده است.
این
سه راه را برای معرفی جهانی داشته‌ایم ولی تاکنون ارتباط رسمی با مراکز
علمی بین‌المللی به شکل تفاهم‌نامه یا شکل‌های دیگر برقرار نکرده‌ایم.
آیا در پروژه‌های ملی، مانند برنامه‌های سازمان ملی جوانان، تهیه و
تدوین کتب درسی آموزش و پرورش و دانشگاه‌ها و... نقش و مشارکتی
داشته‌اید؟
در
بخش متون درسی، کار چندانی انجام نشده اما با برخی از بخش‌های آموزشی
مثل وزارت بهداشت، در تهیه سلسله جزوه‌های عمومی‌تر در بحث‌های روانی و
تعلیم و تربیت مشارکت داشته‌ایم.
محققان
این مرکز با بعضی از مراکز خاص مانند کلینیک مطالعات روان‌شناسی ارتباط
داشته‌اند و کنفرانس‌هایی در هر دو قسمت برگزار شده است.
با
توجه به اهمیت تبلیغات، درباره فعالیت‌های تبلیغاتی پژوهشکده توضیح
بفرمایید.
به
جز کارهایی که در بُعد خارجی توضیح دادم (ترجمه، سایت، دیدارها)، در
بُعد داخلی کارهایی انجام می‌شود: تهیه و عرضه تقویم نور که سال‌هاست
در این مرکز دنبال می‌شود و تابلوهای بزرگ تبلیغاتی در سطح شهر قم.
در این مرکز چند پژوهشگر و با چه سطح تخصصی حضور دارند؟
حدود
یکصد پژوهشگر در رده‌های مختلف و سطوح متفاوت، کار پژوهشی انجام
می‌دهند که نوع تخصص آنها به تعریف گروه‌ها برمی‌گردد و از نظر علمی در
مقطع کارشناسی ارشد به بالاتر هستند.
با
تعابیری که اینجا داریم به عنوان محقق یا پژوهشگر سطح یک، پژوهشگر سطح
دو و دستیار پژوهش همکاری می‌کنند.
توفیقات پژوهشکده در عرصه دانش‌های حدیث چه مواردی و در کدام
زمینه‌ها بوده است؟
برخی
از موسوعه‌ها انصافاً قابل توجه بوده، مانند
موسوعه امام علی(ع)،
موسوعه احادیث پزشکی،
موسوعه احادیث اعتقادی
یا
فهرستگان احادیث شیعی.
اما
از منظر ارزیابی‌های علمی، هر سال اثر یا آثاری از این پژوهشکده در
جشنواره‌هایی که برگزار می‌شود، حائز رتبه و برگزیده بوده است. در کتاب
سال حوزه، كنگره دین‌پژوهان، جشنواره کتاب دین و جشنواره مطبوعات
(مجله‌های
علوم حدیث
و
حدیث زندگی)
توفیقاتی داشته‌ایم که به طور میانگین هر ساله بوده است.
در سال جدید (1386) چه برنامه‌هایی دارید؟
به
جز کارهای جاری، کارهای شاخص ما، کار
موسوعه امام حسین(ع)،
حكمت‌نامه پیامبر(ص)،
فعالیت‌های کنگره کلینی و عرضه تصحیح
کافی
و انتشار ادامه
فهرستگان نسخ حدیثی
است.
| 
