اصلى مجموعه، يعنى حرم مطهر وارد مى شويم.
حرم مطهر: طول هر ضلع حرم كه به شكل مربع است 55/7 متر و ازاره حرم به ارتفاع 56/1 متر با دو حاشيه سنگ سياه در پايين و بالا و يك متر سنگ مرمر قديمى در وسط، تزيين شده است. كار آيينه كارى حرم و ايوان به دستور ناصرالدين شاه در سال 1273 ق انجام گرديده است. در سال 1291 ق نيز دوست محمد خان معيرالممالك به كار تكميل آن پرداخته و آخرين مرحله آيينه كارى عهد قاجار در ايوان آيينه به حكايت كتيبه آن در عهد «ابوالمظفر ناصرالدين شاه» به دستور امين السلطان توسط مختار خان حكمران زاويه مقدسه در سال 1309 ق انجام گرفته است. گنبد طلائى فراز حرم كه در مايه شلجمى بر روى گريو يا گردنى بلندى استوار شده است در سال 1270 ق به دستور ناصرالدين شاه با خشتهاى مسى زراندود پوشش شده است. روى گريو آن در پايين كتيبه پهنى به گونه معقلى و در مايه خط بنائى و در بالا يك نوار كاشى كم عرض مركب از ترنجهاى بزرگ و كوچك كه در داخل هريك بخشى از كتيبه با خط نستعليق زيبا بر روى متن لاجوردى نوشته شده، نقش بسته است.
واحدهاى ديگر: در جانب شرقى حرم مسجد زنانه و در سمت غرب مسجد مردانه يا بالا سر واقع است. در جنوب مسجد مردانه مقبره ناصرالدين شاه قرار دارد كه در جانب غرب آن ايوان مسطح ستوندارى بنا شده است. از جنوب مقبره ناصرالدين شاه به وسيله يك در كوچك اختصاصى با حرم امامزاده حمزه ارتباط برقرار مى گردد. به احتمال قوى اين در محل سر در اصلى حرم امامزاده حمزه قرار دارد؛ زيرا كه پيش از تغييرات دوران قاجار هريك از دو حرم شاهزاده عبدالعظيم و امامزاده حمزه به صورت دو بقعه جداگانه و با فاصله از هم قرار مى داشتند و ارتباط ميان دو حرم بعد از ايجاد مقبره ناصرالدين شاه به وسيله راهروى «بين الحرمين» كه از جنوب حرم مطهر تا برابر ايوان آيينه حرم امامزاده حمزه امتداد دارد، برقرار گرديد. ايوان آيينه حرم

قرآنهاى خطى بسيار نفيس و اسناد تاريخى قابل توجهى محفوظ است كه قديمى ترين آن اسناد مربوط به شاه طهماسب و سال 960 ق است كه در آن صورت كامل موقوفات آستانه ذكر شده است. همچنين فرمان شاه طهماسب مربوط به تعيين توليت آستانه در سال 961 ق مى باشد.
وضع كنونى مجموعه: ورودى اصلى آستانه در جانب شمال و سمت بازار قرار دارد. ورودى كهن مجموعه در جنوب مجموعه واقع است و روشنگر اين امر است كه پيش از انتخاب تهران به عنوان پايتخت و هجوم زوار از اين شهر به حضرت عبدالعظيم، ارتباط حرم با خارج، از جانبى صورت مى گرفته كه رى در آن جهت گسترش داشته است. پس از ورودى، هشتى صحن قرار دارد و از آنجا به صحن بزرگ و اصلى وارد مى شويم. نماسازى مقبره هاى دو ضلع شرقى و غربى صحن، مربوط به دوران قاجار است. در شمال صحن، جنب هشتى ورودى، مسجد جامع عتيق و در پشت آن مدرسه طلاب واقع است. جنوب صحن نماى اصلى آستانه را تشكيل مى دهد كه عبارت است از پيش ايوان ستوندار سنگى با پوشش مسطح چوبى و طره سازى و روكش شيروانى از آثار دوران ناصرى. پشت آن ايوان اصلى آيينه قرار دارد كه در سال 1270 ق دو مناره بلند و باشكوه در دو جانب آن بر پا شده است. گلدسته ها از سطح بام از چهار بخش تشكيل شده اند: پايه استوانه اى، گلدانى روى آن، قلمه كشيده و سپس مأذنه زيباى فراز آن. روى گلدسته ها با كاشيهاى خوش نقش قاجار زينت شده است. طرح پيچ كاشيهاى روى بدنه استوانه اى گلدسته با توجه به كاسته شدن تدريجى از قطر قلمه، از جلوه خاصى برخوردار است. بلندى آنها از كف بنا 33 متر است. اين دو گلدسته را از نظر تناسبها و تزيين از جمله زيباترين گلدسته هاى دوران قاجار به شمار مى آورند. با گذشتن از ايوان به رواق وارد مى شويم كه در غرب آن خزانه و در شرق آن كشيكخانه قرار دارد. با عبور از رواق به هسته