۶۳۳۶.أنساب الأشرافـ به نقل از كُمَيل بن زياد ـ: زمانى كه عثمانْ فرمان داد ابو ذر به شام برود ، من در مدينه بودم و در سال بعد نيز كه او را به رَبَذه تبعيد كرد ، آن جا بودم .

۶۳۳۷.تاريخ اليعقوبى :به عثمانْ خبر رسيد كه ابو ذر از او خُرده مى گيرد و تغيير و تبديل هاى او را در سنّت پيامبر خدا و سيره ابو بكر و عمر ، بر زبان مى آورد . از اين رو ، او را به شام و به نزد معاويه تبعيد كرد .
ابو ذر [ در شام نيز] در مسجد مى نشست و همان گفته ها را مى گفت و مردم به گِرد او جمع مى شدند تا آن كه اطرافيان و شنوندگان او فراوان شدند و چون نماز صبح را مى خواند ، بر دروازه دمشق مى ايستاد و مى گفت : كاروانى آمده كه آتش مى آورد. خداوند، كسانى را كه به نيكى فرمان مى دهند،ولى آن را وا مى نهند و نيز آنان را كه از زشتكارى باز مى دارند ، ولى خود انجام مى دهند ، لعنت كند !
معاويه به عثمان نوشت : تو با [ تبعيد] ابو ذر ، شام را بر خودت تباه كردى . پس عثمان به او نوشت كه وى را بر كجاوه اى چوبين و خُرد و بى روپوش ، سوار كند و به سوى او روانه بدارد . ابو ذر ، اين گونه به مدينه رسيد ، در حالى كه گوشت ران هايش رفته بود .
چون ابو ذر به نزد عثمان آمد ، گروهى نزد او بودند . عثمان گفت : به من خبر رسيده كه مى گويى : شنيدم كه پيامبر خدا مى فرمود : «چون عدد مردان بنى اميّه به سى نفر رسيد ، سرزمين هاى خدا را در ميان خود ، دست به دست مى چرخانند و بندگان خدا را خدمتكار خود مى كنند و دين خدا را وسيله فريبكارى قرار مى دهند» ؟
ابو ذر گفت : آرى . شنيدم كه پيامبر خدا چنين مى فرمود .
عثمان به آنان كه نزدش بودند گفت : آيا شنيده ايد كه پيامبر خدا چنين چيزى بگويد؟ پس در پىِ على بن ابى طالب عليه السلام فرستاد و او آمد .
عثمان پرسيد : اى ابو الحسن! آيا آنچه را ابو ذر حكايت مى كند ، از پيامبر خدا شنيده اى؟ و سپس ماجرا را برايش گفت .
على عليه السلام فرمود : «آرى» .
عثمان گفت : چگونه گواهى مى دهى؟
فرمود : «برپايه گفته پيامبر خدا كه فرمود : آسمان بر كسى سايه نيفكنْد و زمين ، كسى را بر پشت خود نگرفت كه راستگوتر از ابو ذر باشد » .
ابو ذر ، هنوز چند روزى در مدينه نمانده بود كه عثمان به دنبالش فرستاد كه : به خدا سوگند ، بايد از مدينه خارج شوى .
ابو ذر گفت : آيا مرا از حرم پيامبر خدا بيرون مى كنى؟
گفت : آرى ؛ اگرچه برخلاف ميل توست .
گفت : به مكّه [ تبعيدم مى كنى]؟ گفت : نه . گفت : به بصره ؟ گفت : نه . گفت : به كوفه ؟ گفت : نه ، بلكه به ربذه ؛ جايى كه از آن جا بيرون آمدى تا آن كه در آن جا بميرى . اى مروان! او را بيرون كن و به هيچ كس اجازه سخن گفتن با او را مده تا خارج شود .
مروان [ به دستور عثمان] ، ابو ذر را در حالى كه زن و دخترش همراهش بودند ، بر شترى سوار و از مدينه اخراج كرد . على و حسن و حسين عليهم السلام و عبد اللّه بن جعفر و عمّار بن ياسر هم بيرون آمده بودند و مى نگريستند .
ابو ذر ، چون على عليه السلام را ديد ، به سوى او آمد و دستش را بوسيد و گريست و گفت : من چون تو و فرزندانت را ديدم ، گفته پيامبر خدا به يادم آمد و نتوانستم خود را نگاه دارم و به گريه افتادم .
پس على عليه السلام رفت تا با ابو ذر ، سخن بگويد كه مروان گفت : امير مؤمنان [ عثمانْ ]نهى كرده است كه كسى با او سخن بگويد . على عليه السلام تازيانه اش را بالا آورد بر صورت شتر مروان زد و فرمود : «دور شو . خداوند ، تو را به آتش ببرد!» .
سپس او را بدرقه كرد و با وى سخنانى گفت كه شرحش به درازا مى كشد و بقيه افراد نيز هريك سخنانى گفتند و بازگشتند .
مروان به نزد عثمان بازگشت و اين ماجرا ، موجب دورى ميان على عليه السلام و عثمان و بگو مگوى آن دو شد و ابو ذر در رَبَذه ماند تا وفات كرد .

۶۳۳۶.أنساب الأشراف عن كميل بن زياد :كُنتُ بِالمَدينَةِ حينَ أمَرَ عُثمانُ أبا ذَرٍّ بِاللَّحاقِ بِالشّامِ ، وكُنتُ بِها فِي العامِ المُقبِلِ حينَ سَيَّرَهُ إلَى الرَّبَذَةِ . ^۱

۶۳۳۷.تاريخ اليعقوبي :بَلَغَ عُثمانَ أيضا أنَّ أبا ذَرٍّ يَقَعُ فيهِ ، ويَذكُرُ ما غَيَّرَ وبَدَّلَ مِن سُنَنِ رَسولِ اللّهِ ، وسُنَنِ أبي بَكرٍ وعُمَرَ ، فَسَيَّرَهُ إلَى الشّامِ إلى مُعاوِيَةَ ، وكان يَجلِسُ فِي المَسجدِ ، فَيقولُ كَما كانَ يَقولُ ، ويَجتَمِعُ إلَيهِ النّاسُ ، حَتّى كَثُرَ مَن يَجتَمِعُ إلَيهِ ويَسمَعُ مِنهُ .
وكانَ يَقِفُ عَلى بابِ دِمَشقَ إذا صَلّى صَلاةَ الصُّبحِ ، فَيَقولُ : جاءَتِ القِطارُ تَحمِلُ النّارَ ، لَعَنَ اللّهُ الآمِرينَ بِالمَعروفِ وَالتّارِكينَ لَهُ ، ولَعَنَ اللّهُ النّاهينَ عَنِ المُنكَرِ وَالآتينَ لَهُ .
وكَتَبَ مُعاوِيَةُ إلى عُثمانَ : إنَّكَ قَد أفسَدتَ الشّامَ عَلى نَفسِكَ بِأَبي ذَرٍّ ، فَكَتَبَ إلَيهِ أنِ احمِلهُ عَلى قَتَبٍ ^۲ بِغَيرِ وِطاءٍ ، فَقَدِمَ بِهِ إلَى المَدينَةِ ، وقَد ذَهَبَ لَحمُ فَخِذَيهِ ، فَلَمّا دَخَلَ إلَيهِ وعِندَهُ جَماعَةٌ قالَ : بَلَغَني أنَّكَ تَقولُ : سَمِعتُ رَسولَ اللّهِ يَقولُ : « إذا كَمُلَت بَنو اُمَيَّةَ ثَلاثينَ رَجُلاً اتَّخَذوا بِلادَ اللّهِ دُوَلاً ^۳ ، وعِبادَ اللّهِ خَوَلاً ^۴ ، ودينَ اللّهِ دَغَلاً ^۵ » فَقالَ : نَعَم ، سَمِعتُ رَسولَ اللّهِ يَقولُ ذلِكَ .
فَقالَ لَهُم : أ سَمِعتُم رَسولَ اللّهِ يَقولُ ذلِكَ ؟
فَبَعَثَ إلى عَلِيِّ بنِ أبي طالِبٍ ، فَأَتاهُ ، فَقالَ : يا أَبا الحَسَنِ ! أ سَمِعتَ رَسَولَ اللّهِ يَقولُ ما حَكاهُ أبو ذَرٍّ ؟ وقَصَّ عَلَيهِ الخَبَرَ . فَقالَ عَلِيٌّ : نَعَم ! قالَ : وكَيفَ تَشهَدُ ؟ قالَ : لِقَولِ رَسولِ اللّهِ : « ما أظَلَّتِ الخَضراءُ ، ولا أقَلَّتِ الغَبراءُ ذا لَهجَةٍ أصدَقَ مِن أبي ذَرٍّ» .
فَلَم يُقِم بِالمَدينَةِ إلّا أيّاما حَتّى أرسَلَ إلَيهِ عُثمانُ : وَاللّهِ لَتَخرُجَنَّ عَنها ! قالَ : أ تُخرِجُني مِن حَرَمِ رَسولِ اللّهِ ؟ قالَ : نَعَم ، وأنفُكَ راغِمٌ . قالَ : فَإِلى مَكَّةَ ؟ قالَ : لا ، قالَ : فَإِلَى البَصرَةِ ؟ قالَ : لا ، قالَ : فَإِلَى الكوفَةِ ؟ قالَ : لا ، ولكِن إلى الرَّبَذَةِ الَّتي خَرَجتَ مِنها حَتّى تَموتَ بِها ! يا مَروانُ ، أخرِجهُ ، ولا تَدَع أحَدا يُكَلِّمهُ ، حَتّى يَخرُجَ .
فَأَخرَجَهُ عَلى جَمَلٍ ومَعَهُ امرَأَتُهُ وَابَنَتُهُ ، فَخَرَجَ وَعِليٌّ وَالحَسَنُ وَالحُسَينُ وعَبدُ اللّهِ بنُ جَعفَرٍ وعَمّارُ بنُ ياسِرٍ يَنظُرونَ ، فَلَمّا رَأى أبو ذَرٍّ عَلِيّا قامَ إلَيهِ فَقَبَّلَ يَدَهُ ثُمَّ بَكَى ، وقالَ : إنّي إذا رَأَيتُكَ ورَأَيتُ وُلدَكَ ذَكَرتُ قَولَ رَسولِ اللّهِ ، فَلَم أصبِر حَتّى أبكِيَ ! فَذَهَبَ عَلِيٌّ يُكَلِّمُهُ ، فَقالَ لَهُ مَروانُ : إنَّ أميرَ المُؤمِنينَ قَد نَهى أن يُكَلِّمَهُ أحَدٌ ، فَرَفَعَ عَلِيٌّ السَّوطَ فَضَرَبَ وَجَهَ ناقَةِ مَروانَ ، وقالَ : تَنَحَّ ، نحّاكَ اللّهُ إلَى النّارِ !
ثُمَّ شَيَّعَهُ ، فَكَلَّمَهُ بِكَلامٍ يَطولُ شَرحُهُ ، وَتَكَلَّمَ كُلُّ رَجُلٍ مِنَ القَومِ وَانصَرَفوا ، وَانصَرَفَ مَروانُ إلى عُثمانَ ، فَجَرى بَينَهُ وبَينَ عَلِيٍّ في هذا بَعضُ الوَحشَةِ ، وتَلاحَيا كَلاما ، فَلَم يَزَل أبو ذَرٍّ بِالرَّبَذَةِ حَتّى تُوُفِّيَ . ^۶