برخى ديگر از صاحب نظران ، فشار ياران امام على عليه السلام را موجب اين تصميم دانسته اند . علّامه مجلسى مى گويد : در برخى كتاب ها چنين خوانده ام كه بركنارى قيس از مصر ، نتيجه فشار ياران امير مؤمنان بر ايشان و درمانده شدن امام عليه السلام بوده است ، نه اين كه نظر خود ايشان باشد (مانند ماجراى حَكميّت) و شايد اين ، روشن تر و درست تر باشد .
برخى مغرضان نيز به كارگر افتادن نيرنگ معاويه و فريب خوردن امام على عليه السلام اشاره دارند .
به نظر مى رسد كه مجموع اين تحليل ها و نظريه ها ، تحليل «نتيجه» باشد و نه تحليل «روش» ؛ يعنى با توجّه به نتيجه پديد آمده در پايان و بدون توجّه به فضا و عوامل موجود و يا پديد آمده ، فقط به موفّقيت قيس بن سعد و شكست محمّد بن ابى بكر پرداخته اند ، در حالى كه تصميم امام عليه السلام را بايد با توجّه به همه واقعيت هاى آن روزگار ، بررسى كرد . بنابراين ، در تحليل اين موضوع ، مى گوييم :
1 . قيس بن سعد ، يكى از سياستمداران سرشناس تاريخ اسلام است . او را يكى از پنج «زيرك» عرب شمرده اند و در زيركى او هيچ شبهه اى وجود ندارد و فضاى آرامى كه در زمان او بر مصر سايه افكنده بود ، تأييد كننده اين ويژگى است .
2 . محمّد بن ابى بكر نيز از شخصيت هاى بارز آن روزگار است . مصريان ، چنان به او علاقه داشتند كه از عثمان درخواست كردند تا عبد اللّه بن ابى سرح را بركنار كند و محمّد بن ابى بكر را به جاى او بگمارد و تنها آن گاه به سوى وطن خود روانه شدند كه عثمان اين كار را كرد .
از اين روى ، طبيعى است كه در خلافت امام على عليه السلام هم مصريان ، خواهان حكومت محمّد بن ابى بكر باشند .
3 . قيس بن سعد در ميانه سال 36 هجرى از حكومت مصر ، بركنار شد و محمّد بن

سال بعد ، شورش بر ضدّ محمّد بن ابى بكر ، آغاز شد و محمّد در هجوم نابكاران به شهادت رسيد وجسد او سوزانده شد .
پرسش مطرح در اين زمينه آن است كه : چرا امام على عليه السلام سياستمدارى زيرك را كنار گذاشت و جوانى تازه كار را به جاى او گماشت تا در پايان كار ، به اين شكل فجيع به شهادت برسد؟
گزارش هاى تاريخى به دسيسه معاويه اشاره دارند . گفته شده است كه معاويه ، سعى داشت تا قيس بن سعد را به سوى خود ، جذب كند . نامه هاى چندى هم بدو نوشت واو را به خونخواهى عثمان فرا خوانْد ؛ ولى قيس ، زيرك تر از آن بود كه فريب او را بخورد ؛ امّا به خاطر موقعيت خاص مصر و نفوذ بنى اميه در آن جا و نزديكى آن سرزمين به شام ، از دادن پاسخ صريح به معاويه و ابراز موافقت و يا مخالفت با او هم پرهيز مى كرد و كوشش مى نمود تا با نامه نگارى هاى بى حاصل و طولانى ، فرصت بيشترى به دست آورد .
معاويه كه خودْ سياستمدارى نابكار بود و از همراهى عمروعاص هم بهره مى برد ، نامه اى را به نام قيس بن سعد ، جعل كرد كه مضمون آن ، تمايل قيس بن سعد به معاويه بود . اين نامه در شام ، پخش شد وجاسوسان امام على عليه السلام در شام ، خبر آن را به مركز خلافت ، انتقال دادند .
امام عليه السلام با مشاوران خود به گفتگو نشست . نظر آنان اين بود كه با توجّه به رواج اين مطلب در ميان لشكريان و عموم مسلمانان ، بهتر است قيس بن سعد ، بركنار شود و به جاى او شخصيتى با صلابت تر جايگزين شود .
در برخى گزارش ها آمده است كه عبد اللّه بن جعفر ، پيشنهاد كرد كه قيس بن سعد ، بركنار و محمّد بن ابى بكرْ جايگزين او شود و اين پيشنهاد را از سرِ محبّت او به محمّد دانسته اند ؛ زيرا اين دو ، برادرِ مادرى بودند .