هنگامه اى عظيم در ميان انبوهى از مسلمانان و التهابِ رساندن پيام ها و از جمله، مهم ترين و برترين و پر دغدغه ترين پيام!
مسلمانان از حج بازگشته اند و راهى آبادى ها و شهرهاى خويش اند. در آستانه وادى «خُم»، فرمان الهى، رسول امين را با قاطعيت تمام، خطاب مى كند كه : «اى پيامبر! برسان». آهنگ آيه، تأكيد و تنبّه هاى آن، و نيز تهديد و پافشارى جدّى بر رساندن پيام ها، همه و همه نشانگر آن است كه پيام، بسى مهم است و از ديگر سوى، ابلاغ آن، به لحاظ چگونگى محتوا و جوانب آن، سخت دلهره آفرين.
اكنون بنگريم پيامى كه پيامبر خدا بايد ابلاغ مى كرد، چه بوده است؛ پيامى كه او با آن همه سختكوشى در راه تبليغ آموزه هاى الهى و تلاش مستمر در راه گسترش حق و رويارويى با شرك و شكن ناپذيرى و استوارگامى، از ابلاغ آن مى هراسيد.
عالمان شيعه (مفسّران، محدّثان، مورّخان و متكلّمان)، يكسر و بى هيچ گونه ترديدى آيه را به واقعه «غدير» مرتبط دانسته اند و محتواى پيام را «ولايت و امامت على عليه السلام » تلقّى كرده اند. بدين سان و بر اساس اين ديدگاه، آيه در روز هجدهم ذى حجّه نازل شده است و براى تأكيد بر ولايت على عليه السلام براى آخرين بار و به گونه اى تأثيرگذار و به يادماندنى در ميان انبوه مردمان مسلمان ؛ امّا عالمان اهل سنّت، نه در زمان نزول، يك داستان اند و نه در محتواى پيام، يك رأى.
فخر الدين رازى، تقريبا همه اقوال را در ميان ده قولى كه نقل مى كند، آورده است كه آخرين آنها، همسو با ديدگاه شيعه است. نااستوارى آنچه را فخر رازى آورده، با اندك تأمّلى مى توان دريافت . گو اين كه در آثار ديگران، گاه، مستند و يا مستنداتى از اقوال صحابيان و يا تابعيان براى تأييد آنها گزارش شده است.
اكنون سزامند است پيش از آن كه برخى از آن ديدگاه ها را بياوريم، مفاد و مفهوم آيه را اندكى بكاويم:
الف ـ «بَلِّغْ مَآ أُنزِلَ؛آنچه را نازل شده،ابلاغ كن» .

بحثى درباره آيه تبليغ

«اى پيامبر! آنچه را از سوى پروردگارت بر تو نازل شده، برسان و اگر چنين نكنى، رسالتش را نگزارده اى و خداوند، تو را از [ گزند] مردم حفظ مى كند. خداوند، كافران را هدايت نمى كند» . ^۱
پيامبر خدا به سال دهم هجرى حج گزارْد. او پيش از حركت به سوى حرم الهى، دستور داده بود كه همگان را از قصد حجگزارى اش در آن سال، آگاه كنند. بدين سان، مسلمانان از راه هاى دور و نزديك، آهنگ حج كرده بودند و از اين روى، جمعيت عظيمى به هم آمده بود.
در آن هنگامه عظيم، پيامبر صلى الله عليه و آله بارها با مردم، سخن گفت و در خطبه بلند روز «عَرَفه» بر بقاياى فرهنگ و معيارهاى جاهلى خط بطلان كشيد و مردمان را به استوارگامى در راه حق و بنا نهادن زندگى بر اساس معيارها و ارزش هاى الهى فرا خوانْد و بر چنگ زدن به كتاب الهى و سنّتِ عترت خويش تأكيد كرد.
او در آن سفر، گاه با اشاره و گاه به صراحت، بر اين كه آخرين سال حضور او در ميان امّت است ، تأكيد كرد . بدين سان، مسلمانان از يك سوى، التهاب از دست دادن پيشوا را داشتند و از سوى ديگر، اشتياق بهره گرفتنِ هر چه بيشتر و آموختن و راه جُستن را. پيامبر صلى الله عليه و آله نيز يكسره شور بود و التهاب؛ شورِ حضور در چنين