و ياد و آثار مانده در مسحاء در سَرِف ^۱ ، تو را مشتاق نموده است.
در شعر مجالد بن ذى مرّان همدانى ـ در قصيده اى كه خطاب به معاوية بن ابى سفيان سرود، آن گاه كه فريبكارى وى و عمرو بن عاص و نيرنگ آن دو را به مردم در خونخواهى عثمان ديد ـ نيز آمده است :
و او ( على )، حرمت ولايت بر مردم را دارد
از «خُم» و به [ سبب] گفته اى آشكار و بلند. ^۲
د ـ در برخى احاديث، نام «جُحفه» نيز بر آن اطلاق شده است، از باب نام گذارى كل به جزء ؛ زيرا خم، جزئى از وادى بزرگ جُحْفه است ـ همان گونه كه مى آيد ـ .
اين نام، در حديث عايشه دختر سعد نيز آمده است، كه آن گونه كه در المراجعات ^۳ آمده ، نسائى ، آن را در كتاب خصائص أمير المؤمنين ^۴ آورده است. متن آن، چنين است:
از عايشه، دختر سعد ، شنيدم كه مى گويد : پدرم مى گفت : شنيدم پيامبر خدا روز «جحفه»... .
ابن كثير نيز آن را در السيرة، از ابن جرير طبرى چنين نقل كرده است:
از عايشه، دختر سعد، روايت شده كه شنيده است پدرش مى گويد : شنيدم پيامبر خدا روز «جحفه»، در حالى كه دست على عليه السلام را گرفته بود، فرمود : ... . ^۵
ه ـ به آن «خَرّار» هم گفته مى شود. سكونى مى گويد:

پيامبر خدا در آن جا سخنرانى كرد. اين وادى به وخامت (ناهموارىِ) بسيار، توصيف شده است. ^۱
اين نام، در حديثى كه ابن كثير آورده، چنين است:
امامْ احمد مى گويد : عفّان، از ابو عوانه، از مغيره، از ابو عبيد، از ميمون (ابو عبد اللّه ) براى ما نقل كرد كه او شنيده است زيد بن ارقم گفت : با پيامبر خدا در منزلى فرود آمديم كه «وادى خُم» ناميده مى شد. ^۲
متن كتاب المراجعات نيز چنين است:
و امامْ احمد بن حنبل، حديث زيد بن ارقم را چنين آورده است : با پيامبر خدا در وادى اى كه «وادى خم» ناميده مى شد، فرود آمديم. پس به نمازْ فرمان داد و آن را، هنگام گرماى ظهر خواند... . ^۳
ج ـ گاه به جهت اختصار، تنها واژه «خُم» بر آن اطلاق مى شود، همان گونه كه در كتاب صفة جزيرة العرب آمده است. نويسنده اين كتاب (همْدانى)، هنگام شمارش شهرهاى «تهامه» در يمن، مى گويد:
و مكّه ؛ حوزه هاى آن، براى قريش و خزاعه است كه از جمله آن نواحى است : مرّ الظهران، تنعيم، جعرانه، سَرِف، فخ، عصم، عسفان، قديد ـ كه از آنِ خزاعه است ـ ، جحفه و خم، تا آن جا كه به منطقه جُهَينه و محلّه هاى بنى حرب مى رسد. ^۴
و نيز همان گونه كه در شعر مَعْن بن اوس مُزَنى، آمده است:
خم ، از آن يار كه با تو بود ، تهى گشت