مدينه به سوى مكّه مى رود و اين، از توضيحاتى به دست مى آيد كه او در بيان منازل ميان مكّه و مدينه و تعيين فاصله هاى آنها، ذكر نموده است. او در بيان راه مكّه و مدينه از طريق «عقيق» مى گويد:
راه مدينه به سوى مكّه از طريق عقيق : از مدينه تا ذوحُلَيفه... . ^۱
[ در اين جا] مى توانيم چنين نتيجه بگيريم كه غدير خم، در وادى جحفه و در سمت چپ راه حج گزارانِ به راه افتاده از مدينه و نيز در آغاز وادى جحفه و انتهاى وادى خرّار، واقع است و از اين جاست كه برخى آن را «خرّار» ناميده اند ـ همان گونه كه گذشت ـ و شايد، علّت استظهار سمهودى در كتابش وفاء الوفا كه گفته : «خرّار در جحفه است»، ^۲ اين باشد كه غدير خم، در ابتداى وادى جحفه واقع است كه دقيقا انتهاى وادى خرّار مى شود. گفته زبير (نقل شده در معجم ما استعجم)، اين نظر را تأييد مى كند. پيش تر گفتيم كه او مى گويد:
آن ( خرّار )، وادى اى در حجاز است كه [ آبش] به جحفه مى ريزد.
و حَمَوى، در معجم البلدان به اين قول، اشاره كرده است:
خرّار، ... موضعى در حجاز است و گفته مى شود كه آن، نزديك جحفه است. ^۳
و عبارت عرّام كه در پى مى آيد، تأكيد مى كند كه غدير، جزو جحفه است. حموى در معجم البلدان از او نقل مى كند:
پايين تر از جحفه، به فاصله يك ميلى، غدير خم است و آب آن به دريا مى ريزد. ^۴
و منظور از «آب آن»، آب وادى جحفه است ؛ زيرا آنچه به دريا مى ريزد، آب

جابر بن عبد اللّه مى گويد : ما در جحفه، در غدير خم بوديم... . ^۱
همان گونه كه گفتيم، منظور همگى اينان از «جحفه» در اين جا، وادى جحفه است، نه آبادى جحفه كه ميقات حج است ، به اين قرينه كه آنان، مقدار فاصله ميان غدير خم و جحفه را ذكر مى كنند و اين مى فهماند كه غدير خم، غير از آبادى جحفه است ؛ زيرا وادى جحفه از غدير آغاز مى شود و تا درياى سرخ، امتداد مى يابد. پس غدير، جزئى از آن مى شود و بنا بر اين، معنا ندارد كه كسى فاصله ميان غدير و وادى اى را كه غدير، جزئى از آن است، بيان كند.
[ در مقابل نظر بيشتر دانشمندان،] تنها حِمْيرى در الروض المعطار، موقعيّت غدير را ميان جحفه و عسفان تعيين كرده و گفته است:
و غدير خم، ميان جحفه و عسفان است. ^۲
و اين بدون شك، توهّمى بيش نيست، بويژه آن كه اين مكان را در سه ميلى جحفه و سمت چپ جاده دانسته است كه در اين فاصله (ميان جحفه و عسفان) مكانى به اين نام نيست. ظاهرا او عبارت : «سه ميلى جحفه، سمت چپ جاده» را از كتاب معجم ما استعجم نقل كرده است ؛ ولى توجّه نكرده كه منظور بكرى از «سمت چپ جاده» نسبت به كسى است كه از مدينه به سوى مكّه مى رود، نه از مكّه به مدينه. از اين رو دچار اين توهّم شده است.
بكرى در معجم ما استعجم مى گويد:
غدير خم، در سه ميلى جحفه و سمت چپ جاده است. ^۳
و همان گونه كه گفتيم، منظورش از سمت چپ، سمت چپ كسى است كه از