از كاربرد واژه «وخامت» در متن، فهميده مى شود كه محلّ مناسبى براى سكونت نيست.

8 . ساكنان

با آن كه اين محل، مسكونى نيست، ياقوت از عرّام نقل كرده است كه:
مردمى از خُزاعه و كنانه در آن ساكن اند ؛ امّا اندك اند.

گردهمايى براى تعيين جانشين

در پى توصيف موقعيّت تاريخى اين مكان، واقعه ابلاغ ولايت را گام به گام و مرحله به مرحله در پيش ديد خوانندگان گرامى مى نهيم؛ واقعه اى كه آن چنان اهمّيتى به اين مكان بخشيد كه آن را از جمله نشانه هاى مهمّ سيره مقدّس نبوى قرار داد. مراحل مختلف واقعه ابلاغ ولايت، عبارت اند از:
1 . رسيدن كاروان نبوى به غدير خم در ظهر روز هجدهم ذى حجّة الحرام سال دهم هجرى، در بازگشت از حَجّة الوداع؛
از زيد بن ارقم نقل است كه:
چون پيامبر خدا حجّة الوداع را به انجام رساند و به سوى مدينه بازگشت، در غدير خم (بركه اى ميان مكّه و مدينه) ايستاد و اين، در روز هجدهم ذى حجّه الحرام بود. ^۱
2 . چون اين مكان، محلّ جدا شدن راه هاى مدينه، عراق، شام و مصر بود و مردم [ در آن جا] از پيامبر خدا جدا مى شدند و به سوى وطن هاى خود مى رفتند، او به على عليه السلام فرمان داد كه آنان را گرد آوَرَد، پيشروان را بازگردانَد و به انتظار عقب ماندگان بمانَد.

6 . مسجد

گفته اند كه در غدير خم، بر قدمگاه پيامبر خدا مسجدى ساختند، همان جا كه نماز گزارْد و سخنرانى كرد و على عليه السلام را به خلافت و ولايت مسلمانان نصب كرد. مكان اين مسجد را ميان گودال و چشمه آب گفته اند. بكرى، در معجمش مى گويد:
ميان گودال و چشمه آب، مسجد پيامبر صلى الله عليه و آله است. ^۱
در معجم البلدان آمده كه صاحب المشارق گفته است:
خُم، جايى است كه به آن، چشمه آبى مى ريزد. آن، ميان گودال و چشمه آب، واقع است و ميان اين دو، مسجد پيامبر خدا قرار دارد. ^۲
ظاهرا اين مسجد، از ميان رفته و در زمان شهيد اوّل (م 786 ق) جز ديوارهايش چيزى از آن باقى نبوده است، چنان كه صاحب جواهر در كتاب جواهر الكلام از كتاب الدروس فى الفقه الإماميةى شهيد اوّل، ^۳ نقل مى كند:
در الدروس چنين آمده است :
و ديوارهاى مسجد تاكنون باقى مانده است ؛ و خداوند، عالِم است. ^۴
امّا اكنون، هيچ اثرى از آن نيافتيم... و به اين، اشاره خواهيم كرد.

7 . ناهموارى

ياقوت حموى، در معجم البلدان از حازمى نقل مى كند:
اين وادى به وخامت (دُرشتناكى و ناهموارىِ) بسيار، توصيف شده است. ^۵