بخش هفتم : روزگار محنت

سال هاى نخستين حكومت امير مؤمنان ، يكسر درگيرى بود و رويارويى آن بزرگوار با فتنه انگيزان . مردمان از ادامه اين همه فتنه گرى و درگيرى و ناهنجارى خسته شده بودند و از سوى ديگر ، فتنه انگيزان ، بويژه كانون بنيادى آن : «شام» ، يكسر بحران مى آفريد ، فتنه درست مى كرد و براى حكومت مركزى مشكل فراهم مى آورد .
در بخش هفتم ، از اين روزگار سخن رفته است . سخنان امام در اين روزگار ، آكنده است از سوز و گداز تنهايى و رنج و شكنجه روزگار . در اين زمان ، مصر سقوط كرد و پاك ترين و كارآمدترين و دليرترين يار وفادارش مالك اشتر ، شهد شهادت نوشيد كه قلب امام عليه السلام را فشرد و جانش را فسُرد .
اين بخش ، گزارش تنهايى امام عليه السلام ، مرثيه مظلوميت او ، و انعكاس فريادهاى تنهايى آن بزرگوار است . اين بخش نشان مى دهد كه در اين روزگار ، ديگر از آن رويكرد گسترده آغازين ، خبرى نبود ، مردم از حضور در جبهه ها تن مى زدند و فراخوانى هاىِ امام عليه السلام را پاسخ نمى گفتند . گلايه هاى مكرّر ايشان از مردمان ، نشان دهنده گرانْ جانى ، دنيازدگى و سستى مردمان آن روزگار است .
در چنين شرايطى سپاه معاويه با شبيخون هاى مكرّر نظامى به شهرها و قتل و غارت مردم بى دفاع ، عواطف و احساسات امام عليه السلام را سخت جريحه دار مى كرد . امام عليه السلام بود و گزارش هاى ستمگرى ها ، غارتگرى ها و پرده درى هاىِ سپاه معاويه و قهقهه هاى مستانه او ، و فريادهايى كه امام عليه السلام از سرِ سوز و درد ، از بُن جان بر مى كشيد و پاسخ نمى يافت؛ بدان سان كه امام عليه السلام ، بارها و بارها آرزوى مرگ كرد و با اين همه ، تا آخرين لحظه ها از تلاش و مقاومت ، دست نكشيد و تسليم حوادث نشد .
بارى ، در آخرين روزهاى زندگى ، على عليه السلام پس از خطابه اى آتشين ، سپاه گرانى

اين بخش است .
نيز ديدگاه هاى امام عليه السلام در پيوند با سياست ، عوامل استوارسازى حكومت ها ، علل و عوامل تزلزل و دگرگونى حكومت ها ، چگونگى همكارى دولت ها با هم و ... از جمله بحث هاى اين بخش از كتاب است .

بخش ششم : جنگ هاى امام على

امام على عليه السلام ، زمام حكومت را به دست گرفت و به اجراى آنچه از آن سخن گفته بود ، پرداخت . آنچه او پيش بينى كرده بود ، يعنى بر تابيده نشدن عدالت ، اصلاح ، مساوات ، زدودنِ امتيازهاى موهوم و ... اندك اندك رخ نمود ، فتنه ها سر بر آورد و بحران هاى حكومت آغاز شد و شگفتا كه ابتدا كسانى بحران را رقم زدند كه خود ، بيشتر از هر كسى در ساقط كردن حكومت پيشين نقش داشتند!
در اين بخش ، چرايى و چگونگى بر آمدن اين فتنه ها و نيز ريشه ها ، روندها و پيامدهاى آنها بررسى و همچنين فتنه هاى «ناكثين» ، «قاسطين» و «مارقين» كه به واقع ، بازتاب حركت اصلاحى امام عليه السلام وموضع اصولى وانعطاف ناپذير آن بزرگوار در برابر حقوق الهى و حقوق مردم و ارزش ها بود ، تبيين و تشريح و گزارش شده است .
گزارش برخى از زواياى فكرى ، روحى و مواضع سياسى فتنه انگيزان در اين بخش ، از نكات بديع و ناگفته اى برخوردار است ، از جمله ، بحث از «تعمّق (تُندرَوى)» و تبيين دقيق آن در جريان معرّفى خوارج نهروان . اين بحث ، بدان گونه كه در اين پژوهش آمده است و در پرتو اسناد تاريخى و رهنمودهاى روايىِ محتوىِ اين ويژگى ها بازشناسى شده است ، سخنى است نو و تحليلى بكر و بديع . اين بخش ، از جمله آموزنده ترين بخش هاى كتاب است .