329
دانش نامه اميرالمؤمنين (ع) بر پايه قرآن، حديث و تاريخ ج1

۱۸۴.الإرشادـ به نقل از زهرى ـ: در جنگ احزاب ، عمرو بن عبدِ وَد و عِكرَمة بن ابى جهل و هُبَيرة بن ابى وَهْب و نَوفَل بن عبد اللّه بن مُغَيره و ضرار بن خطّاب ، به سوى خندق آمدند و گِرد آن گشتند تا جاى باريكى بيابند و از آن بگذرند تا آن كه به جايى رسيدند و اسب هايشان را وادار كردند كه از آن بجهند .
پس ، از خندق عبور كردند و با اسب هايشان در ميان خندق و [ ناحيه ]سَلع ، جولان دادند و مسلمانان ايستاده بودند و هيچ كس به سوى آنان نمى رفت و عمرو بن عبد وَد ، هماورد مى طلبيد و به مسلمانانْ طعنه مى زد و مى گفت :

و بى گمان ، صدايم از اين ندا گرفت :
آيا در ميان شما مبارزى هست؟!

و بارها ، على بن ابى طالب عليه السلام از ميان مسلمانان برخاست تا با او بجنگد و هر بار ، پيامبر خدا فرمان مى داد كه بنشيند ، به انتظار آن كه كس ديگرى تحرّكى از خود ، نشان دهد . مسلمانان به خاطر ترس از عمرو بن عبد وَد و كسانى كه به همراه او بودند ، هيچ حركتى نمى كردند ، چنان كه گويى پرنده بر سرشان نشسته بود!
چون نداى مبارزطلبى عمرو بالا گرفت و امير مؤمنان ، مكرّر برخاست ، پيامبر خدا به او فرمود : «اى على ! نزديك من بيا» .
او نزديك آمد . پيامبر صلى الله عليه و آله ، دستارش را از سر برداشت و بر سر على عليه السلام گذاشت و شمشير خود را به او داد و گفت : «كارت را انجام ده !» .
سپس فرمود : «خدايا ! او را يارى كن» .
على عليه السلام به سوى عمرو شتافت. جابر بن عبداللّه انصارى هم با او بود تا ببيند على عليه السلام و عمرو چه مى كنند . پس چون امير مؤمنان به عمرو رسيد ، به او فرمود : «اى عمرو! تو در جاهليت مى گفتى : هيچ كس مرا به سه چيز فرا نمى خوانَد ، مگر آن كه همه يا يكى از آنها را مى پذيرم» .
عمرو گفت : آرى .
[ امير مؤمنان] فرمود : «پس من تو را به گواهى دادن بر يگانگى خداوند ، رسالت محمّد صلى الله عليه و آله و تسليم شدن در برابر پروردگار جهانيان فرا مى خوانم» .
عمرو گفت : اى برادر زاده ! اين را از من مخواه .
امير مؤمنان به او فرمود : «بدان كه اگر آن را مى پذيرفتى ، برايت بهتر بود» .
سپس گفت : «پيشنهاد ديگرى هم هست» .
گفت : چيست؟
گفت : «از همان جا كه آمده اى ، بازگرد» .
گفت: زنان قريش، هيچ گاه از اين ، سخن نخواهند گفت.
گفت : «كار ديگرى هم هست» .
گفت : چيست ؟
گفت : «پياده شوى و با من بجنگى» .
عمرو خنديد و گفت : اين ، قبول است و گمان نمى بردم كه احدى از عرب ، آن را از من بخواهد و به يقين ، من خوش ندارم مرد بزرگوارى چون تو را بكُشم ، در حالى كه پدرت مونس من بود .
على عليه السلام فرمود: «امّا من دوست دارم تو را بكُشم . اگر مى خواهى، پياده شو» .
عمرو ، با تأسّف از اسب پياده شد و بر صورت آن زد و اسب بازگشت .
جابر مى گويد : ميان آن دو گَرد و غبار برخاست و ديگر آن دو را نديدم و از زير گَرد و غبار ، صداى تكبير شنيدم . پس دانستم كه على عليه السلام ، عمرو را كشته است ، و يارانش پراكنده شدند تا آن كه با اسب هايشان از روى خندق جهيدند .
و مسلمانان ، چون تكبير را شنيدند ، به شتاب آمدند تا بنگرند كه آن گروه،چه مى كنند و ديدند كه نوفل بن عبداللّه ، در داخل خندق افتاده و اسبش نتوانسته او را به در ببَرد . پس شروع به سنگ پراندن به او كردند . نوفل گفت : كُشتنى زيباتر از اين [نمى دانيد]؟! يكى از شما پايين آيد تا با او بجنگم .
پس امير مؤمنان پايين رفت و نوفَل را [ با شمشير ] زد تا او را كشت و در پى هبيره رفت ؛ امّا به او نرسيد و [ با شمشير] بر كوهه زين اسبش زد و زرهى كه بر آن بود، افتاد و عكرمه ، فرار كرد و ضرار بن خطّاب [ نيز ]گريخت .
جابر گفت : ماجراى كشته شدن عمرو به دست على عليه السلام ، مانند داستان داوود و جالوت است كه خداى متعال نقل كرده ، آن جا كه مى فرمايد : «پس با اذن خداوند ، آنان را پراكنده كردند و داوود ، جالوت را كُشت» .


دانش نامه اميرالمؤمنين (ع) بر پايه قرآن، حديث و تاريخ ج1
328

۱۸۴.الإرشاد عن الزهري :جاءَ عَمرُو بنُ عَبدِ وَدٍّ وعِكرِمَةُ بنُ أبي جَهلٍ وهُبَيرَةُ ابنُ أبي وَهبٍ ونَوفَلُ بنُ عَبدِ اللّهِ بنِ المُغيرَةِ وضِرارُ بنُ الخَطّابِ ـ في يَومِ الأَحزابِ ـ إلَى الخَندَقِ ، فَجَعَلوا يَطوفونَ بِهِ ؛ يَطلُبونَ مَضيقا مِنهُ فَيَعبُرونَ ، حَتَّى انتَهَوا إلى مَكانٍ أكرَهوا خُيولَهُم فيهِ فَعَبَرَت ، وجَعَلوا يَجولونَ بِخَيلِهِم فيما بَينَ الخَندَقِ وسَلعٍ ، وَالمُسلِمونَ وُقوفٌ لا يُقدِمُ واحِدٌ مِنهُم عَلَيهِم . وجَعَلَ عَمرُو بنُ عَبدِ وَدٍّ يَدعو إلَى البِرازِ ويُعَرِّضُ بِالمُسلِمينَ ويَقولُ :

ولَقَد بَحِحتُ مِنَ النِّدا
ءِ بِجَمِعِهم هَل مِن مُبارِزٍ

في كُلِّ ذلِكَ يَقومُ عَلِيُّ بنُ أبي طالِبٍ مِن بَينِهِم لِيُبارِزَهُ ، فَيَأمُرُهُ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله بِالجُلوسِ ؛ اِنتِظارا مِنهُ لِيَتَحَرَّكَ غَيرُهُ ، وَالمُسلِمونَ كَأَنَّ عَلى رُؤسِهِمُ الطَّيرَ ؛ لِمَكانِ عَمرِو بنِ عَبدِ وَدٍّ ، وَالخَوفِ مِنهُ ، ومِمَّن مَعَهُ ووَراءَهُ .
فَلَمّا طالَ نِداءُ عَمرٍو بِالبِرازِ وتَتابَعَ قِيامُ أميرِ المُؤمِنينَ عليه السلام قالَ لَهُ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله : اُدنُ مِنّي يا عَلِيُّ ، فَدَنا مِنهُ ، فَنَزَعَ عِمامَتَهُ مِن رَأسِهِ وعَمَّمَهُ بِها ، وأعطاهُ سَيفَهُ ، وقالَ لَهُ : اِمضِ لِشَأنِكَ ، ثُمَّ قالَ : اللّهُمَّ أعِنهُ . فَسَعى نَحوَ عَمرٍو ومَعَهُ جابِرُ بنُ عَبدِ اللّهِ الأَنصارِيُّ ؛ لِيَنظُرَ ما يَكونُ مِنهُ ومِن عَمرٍو ، فَلَمَّا انتَهى أميرُ المُؤمِنينَ عليه السلام إلَيهِ قالَ لَهُ : ياعَمرُو ، إنَّكَ كُنتَ فِي الجاهِلِيَّةِ تَقولُ : لا يَدعوني أحَدٌ إلى ثَلاثٍ إلّا قَبِلتُها أو واحِدَةٍ مِنها ! قالَ : أجَل . قالَ : فَإِنّي أدعوكَ إلى شَهادَةِ أن لا إلهَ إلَا اللّهُ ، وأنَّ مُحَمَّدا رَسولُ اللّهِ ، وأن تُسلِمَ لِرَبِّ العالَمينَ .
قالَ : يَا ابنَ أخٍ أخِّر هذِهِ عَنّي . فَقالَ لَهُ أميرُ المُؤمِنينَ عليه السلام : أما إنَّها خَيرٌ لَكَ لَو أخَذتَها ، ثُمَّ قالَ : فَهاهُنا اُخرى . قالَ : ما هِيَ ؟ قالَ : تَرجِعَ مِن حَيثُ جِئتَ . قالَ : لا تُحَدِّثُ نِساءُ قُرَيشٍ بِهذا أبَدا . قالَ : فَهاهُنا اُخرى . قالَ : ما هِيَ ؟ قالَ : تَنزِلُ فَتُقاتِلُني . فَضَحِكَ عَمرٌو وقالَ : إنَّ هذِهِ الخَصلَةَ ، ما كُنتُ أظُنُّ أنَّ أحَدا مِنَ العَرَبِ يَرومُني عَلَيها ! وإنّي لَأَكرَهُ أن أقتُلَ الرَّجُلَ الكَريمَ مِثلَكَ ، وقَد كانَ أبوكَ لي نَديما . قال عَلِيٌّ عليه السلام : لكِنّي اُحِبُّ أن أقتُلَكَ ، فَانزِل إن شِئتَ ! فَأَسِفَ عَمرٌو ونَزَلَ ، فَضَرَبَ وَجهَ فَرَسِهِ حَتّى رَجَعَ .
فَقالَ جابِرٌ رحمه الله : وثارَت بَينَهُما قَتَرَةٌ ؛ فما رَأَيتُهُما ، وسَمِعتُ التَّكبيرَ تَحتَها ، فَعَلِمتُ أنَّ عَلِيّا عليه السلام قَد قَتَلَهُ ، وَانكَشَفَ أصحابُهُ حَتّى طَفَرَت خُيولُهُمُ الخَندَقَ ، وتَبادَرَ المُسلِمونَ حينَ سَمِعُوا التَّكبيرَ يَنظُرونَ ما صَنَعَ القَومُ ، فَوَجَدوا نَوفَلَ بنَ عَبدِ اللّهِ في جَوفِ الخَندَقِ لَم يَنهَض بِهِ فَرَسُهُ ، فَجَعَلوا يَرمونَهُ بِالحِجارَةِ ، فَقالَ لَهُم : قَتَلةٌ أجمَلُ مِن هذِهِ ! يَنزِلُ بَعضُكُم اُقاتِلُهُ ! ! فَنَزَلَ إلَيهِ أميرُ المُؤمِنينَ عليه السلام ، فَضَرَبَهُ حَتّى قَتَلَهُ . ولَحِقَ هُبَيرَةَ فَأَعجَزَهُ ، فَضَرَبَ قَرَبوسَ ۱ سَرجِهِ ، وسَقَطَت دِرعٌ كانَت عَلَيهِ ، وفَرَّ عِكرِمَةُ ، وهَرَبَ ضِرارُ بنُ الخَطّابِ .
فَقالَ جابِرٌ : فَما شَبَّهتُ قَتلَ عَلِيٍّ عَمرا إلّا بِما قَصَّ اللّهُ تَعالى مِن قِصَّةِ داوُدَ وجالوتَ حَيثُ يَقولُ : «فَهَزَمُوهُم بِإِذْنِ اللَّهِ وَقَتَلَ دَاوُودُ جَالُوتَ»۲ . ۳

1.القَرَبوس : حِنو السرج (لسان العرب : ج ۶ ص ۱۷۲ «قربس») .

2.البقرة : ۲۵۱ .

3.الإرشاد : ج ۱ ص ۱۰۰ ، إعلام الورى : ج ۱ ص ۳۸۰ ، كشف الغمّة : ج ۱ ص ۲۰۴ نحوه وراجع المستدرك على الصحيحين : ج ۳ ص ۳۵ ح ۴۳۲۹ والمغازي : ج ۲ ص ۴۷۰ .

  • نام منبع :
    دانش نامه اميرالمؤمنين (ع) بر پايه قرآن، حديث و تاريخ ج1
    سایر پدیدآورندگان :
    طباطبايي، محمدكاظم؛ طباطبايي نژاد، محمود؛ مترجم: مسعودی، عبدالهادی
    تعداد جلد :
    14
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1386
    نوبت چاپ :
    اوّل
تعداد بازدید : 129054
صفحه از 644
پرینت  ارسال به