قريش اند».
تعبيرهاى گونه گون اين معنا، چنين است:
سپس مردم ، همهمه كردند و سخن گفتند و من، كلام پيامبر صلى الله عليه و آله را از «همگى» نفهميدم. ^۱
سخنى گفت كه مردم نگذاشتند بشنوم. ^۲
سپس سخنى گفت كه مردم نگذاشتند بشنوم. پس به پدرم (يا پسرم) گفتم : سخنى كه مردم نگذاشتند بشنوم، چه بود؟ گفت [ اين بود] : «همگى از قريش اند». ^۳
مردم ، داد و فرياد كردند و من نشنيدم كه چه گفت. ^۴
درنگريستن و تأمّل در آنچه آورديم، پژوهنده را به نكاتى رهنمون خواهد شد كه خالى از فايده نيستند:
1 . نشان مى دهد كه ماجراى خلافت و سرنوشت آينده امّت، بسى حسّاسيت برانگيز بوده است. هم پيامبر صلى الله عليه و آله ، چون به جان كلام مى رسد، آهنگ آن را فرو مى آورد، هم مردم، چون مى شنوند، واكنش نشان مى دهند و جنجال مى كنند و به پذيرش آن، تن نمى دهند.
2 . اين كه برخى روايات، «فرو كاستن كلام» و برخى، «جنجال و غوغا» را آورده اند، بعيد نمى نمايد كه هر كدام از اين تعبيرها، با موردى از نقل ، مرتبط باشد. جابر ، تصريح مى كند كه در مسجد، چون پيامبر صلى الله عليه و آله صدايش را پايين آورد، نفهميدم

كلام، «همگى از قريش اند» يا «همگى از بنى هاشم اند» بوده است. اين گونه نقل ها، سه گونه اند:
الف ـ جابر فقط مى گويد : «سپس پيامبر صلى الله عليه و آله سخنى گفت كه نفهميدم»، ^۱ يا «سپس پيامبر صلى الله عليه و آله سخنى گفت كه بر من پوشيده ماند»، ^۲ بدون اين كه چرايى اين پوشيدگى سخن و شنيده نشدن آن را بيان كند.
ب ـ جابر تصريح كرده است كه : «چون پيامبر صلى الله عليه و آله صدايش را پايين آورد، من نشنيدم»، ^۳ يا «سپس پيامبر صلى الله عليه و آله به آهستگى سخنى گفت كه من نشنيدم. پس به پدرم گفتم : آنچه پيامبر صلى الله عليه و آله آهسته گفت، چه بود؟» ^۴ و يا «سپس پيامبر صلى الله عليه و آله صدايش را پايين آورد. پس به پدرم گفتم : شنيدم كه پيامبر خدا فرمود : پس از من، دوازده تن اميرند . آنچه آهسته فرمود، چه بود؟ گفت : [اين بود :] همگى از قريش اند » . ^۵
ج ـ تصريح شده است كه شنيده نشدن كلام پيامبر صلى الله عليه و آله براى آن بود كه غوغا و تشنّج به وجود آمد و كلامِ پيامبر خدا در سر و صدا و فريادهاى مردمان ، شنيده نشد.
شگفت انگيز است اين كه پيامبر صلى الله عليه و آله سخن مى گويد و مخاطبان، بر خلاف امر صريح الهى : «لَا تَرْفَعُواْ أَصْوَ تَكُمْ فَوْقَ صَوْتِ النَّبِىِّ ؛^۶صداهايتان را از صداى پيامبر ، بالاتر مبريد» ، صداى خويش را چنان بلند مى سازند كه سخن پيامبر صلى الله عليه و آله ، در ميان آن غوغا نامعلوم مى گردد و راوى، آن را نمى شنود و براى آگاهى از ادامه كلام، به ديگران پناه مى بَرَد، تا آن كه مى فهمد آن سخن، اين بوده است : «همگى از