مروری بر شناخت‌نامه قرآن بر پایه قرآن و حدیث

قرآن و حدیث، دو منبع اصلی برای استخراج معارف اعتقادی، اخلاقی و عملی اسلام، و دو ثقل به یادگار مانده پیامبر اکرم(ص) است و قرآن در این میان، ثقل اکبر است. از این رو، نخستین گام برای فهم دین، شناخت درست و همه جانبۀ قرآن است تا آثار و برکات آن در همه عرصه‌های فردی و اجتماعی، و مادی و معنوی، نمود یابد و مهم‌ترین راه شناخت آن، خود قرآن است و آن چه پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) در تعریف آن فرموده‌اند.
برای پر کردن این خلأ، کتاب «شناخت‌نامۀ قرآن بر پایۀ قرآن و حدیث» از سوی پژوهشکدۀ علوم و معارف حدیث مؤسسۀ علمی ـ فرهنگی دار الحدیث، در ماه مبارک رمضان ۱۴۳۳ (مرداد ۱۳۹۱)، با حمایت و مشارکت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، منتشر و در نمایشگاه قرآن کریم، با حضور دکتر حسینی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، آیة الله ری‌شهری، رئیس مؤسسۀ علمی ـ فرهنگی دار الحدیث، و جمعی از پژوهشگران و علاقه‌مندان قرآن و حدیث، رونمایی شد.
کتاب «شناخت‌نامۀ قرآن بر پایۀ قرآن و حدیث»، تألیف آیة الله ری‌شهری، در چهار جلد (۲۰۲۸ صفحه) عرضه شده است. این کتاب از سوی گروه تفسیر روایی پژوهشکده علوم و معارف حدیث، و با همکاری جمعی از پژوهشگران، از جمله حجج اسلام اصغر هادوی کاشانی، محمد احسانی‌فر، علی رضا نظری خرم، محمد رضا حسین‌زاده، و علی شاه‌علی‌زاده، تحقیق و تدوین شده است. ارزیابان علمی اثر نیز حجج اسلام سید محمد کاظم طباطبایی، عبد الهادی مسعودی و سید رسول موسوی بوده‌اند.
در این کتاب، علاوه بر آیات الهی بالغ بر هزار آیه)، به حدود ۱۸۰۰ حدیث نیز استناد شده است. همچنین ترجمه آیات و احادیث در صفحات مقابل آمده است. مترجم روایات، آقای حمید رضا شیخی (از مترجمان بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی)، و بازبین ترجمه، آقایان محمد مرادی و محمد هادی خالقی بوده‌اند.
همچنین به تناسب موضوعات قرآنی و مطرح شده در این کتاب، ۲۵ تحلیل و بیان، پژوهیده و ارائه شده است. در این مجال، به هفت بخش «شناخت‌نامۀ قرآن» اشاره می‌شود:
۱. مبانی شناخت قرآن: فصل اول: نام‌ها و اوصاف قرآن، فصل دوم: فرود آمدن قرآن، فصل سوم: گردآوری قرآن، فصل چهارم: نگاه داشتن قرآن از تحریف، فصل پنجم: اعجاز قرآن، فصل ششم: جامع بودن قرآن، فصل هفتم: رویاروئی با قرآن، فصل هشتم: نسخ در قرآن، فصل نهم: حدوث یا قِدَم قرآن، فصل دهم: قرآن و کتاب‌های آسمانی؛
۲. برکات قرآن: فصل اول: برکات قرآن برای جامعه، فصل دوم: برکات قرآن برای دل‌ها، فصل سوم: برکات قرآن برای خانه، فصل چهارم: مجموعه‌ای از برکات قرآن، فصل پنجم: داستان‌هایی از برکات قرآن و تأثیر آن در جان‌ها، فصل ششم: خواص برخی سوره‌ها و آیه‌ها، فصل هفتم: درمان با قرآن؛
۳. ویژگی‌های قرآن: فصل اول: ویژگی‌های لفظی قرآن، فصل دوم: ویژگی‌های معنوی قرآن، فصل سوم: آداب مربوط به قرآن، فصل چهارم: نام‌گذاری و بیان ویژگی برخی آیات، فصل پنجم: نام‌ها و ویژگی‌های بر خی سوره‌ها؛
۴. یاد دادن و یاد گرفتن قرآن: فصل اول: آموزش دادن قرآن، فصل دوم: فراگیری قرآن، فصل سوم: حفظ قرآن؛
۵.. تلاوت قرآن: فصل اول: فضیلت تلاوت قرآن و گوش دادن به آن، فصل دوم: گوش دادن به قرآن، فصل سوم: آداب تلاوت قرآن، فصل چهارم: کسانی که قرآن خواندن برایشان جایز نیست، فصل پنجم: ختم کردن قرآن و مدت آن، فصل ششم: قاریان قرآن؛
۶. تفسیر و تأویل قرآن: فصل اول: نیاز به تفسیر و تأویل قرآن، فصل دوم: شناخت تفسیر و تأویل قرآن، فصل سوم: تفسیر شدن قرآن با قرآن، فصل چهارم: نمونه‌هایی از احادیث تفسیری، فصل پنجم: آفات تفسیر و تأویل؛
۷. روش تبلیغ در قرآن: فصل اول: به کارگیری حکمت در تبلیغ، فصل دوم: به کارگیری موعظه در تبلیغ، فصل سوم: به کارگیری جَدَل در تبلیغ، فصل چهارم: به کارگیری مَثَل در تبلیغ، فصل پنجم: به کارگیری سوگند در تبلیغ.
عناوین ۲۵ پژوهش «شناخت‌نامۀ قرآن» عبارت است از: نام‌ها و اوصاف قرآن کریم؛ نزول دفعی و تدریجی قرآن کریم؛ نخستین و واپسین وحی قرآنی؛ احادیث نزول قرآن بر هفت حرف؛ کاتبان وحی؛ گردآوری قرآن؛ شمار سوره‌ها و آیات قرآن؛ مصونیت قرآن از تحریف؛ اعجاز قرآن؛ جامعیت قرآن؛ نسخ در قرآن؛ حدوث و قِدم قرآن؛ بشارت‌های تورات و انجیل در مورد پیامبر خاتم؛ قرآن‌درمانی؛ خرید و فروش مصحف؛ روایات فراموش کردن قرآن پس از حفظ آن؛ اِعراب قرآن کریم؛ ختم قرآن و مدّت آن؛ اختلاف قرائات؛ شمار بطن‌های قرآن؛ تفسیر و تأویل و تنزیل قرآن؛ ضرب قرآن به قرآن؛ مجادله در قرآن؛ مَثل‌های قرآن؛ سوگندهای قرآن.
همچنین ده فهرست در پایان جلد چهارم افزوده شده است: آیات؛ اعلام؛ جمعیت‌ها و قبیله‌ها؛ مکان‌ها؛ اشعار؛ زمان‌ها؛ غریب الحدیث؛ ادیان، فرقه‌ها و مذاهب؛ منابع و مآخذ؛ فهرست تفصیلی مجموع مجلدات.
گفتنی است، چاپ اول چهار جلد شناخت‌نامه قرآن بر پایه قرآن و حدیث نوشته محمد محمدی ری شهری به دو زبان عربی و فارسی در ۲۰۲۸ صفحه جلد سخت، مردادماه ۱۳۹۱ از سوی سازمان چاپ و نشر دارالحدیث روانه بازار نشر شد.