پژوهشى در باره انتساب رُقَيّه به امام حسين‏

در مورد انتساب دخترى به نام رقيّه به امام حسين عليه السلام و نيز چگونگى وفات او در شام، و همچنين مزار منسوب به وى، نكاتى وجود دارد كه شايسته است هر يك ، جداگانه مورد بررسى قرار گيرد:

1 . انتساب دخترى به نام رُقَيّه به امام عليه السلام‏

منابع كهن و معتبرى كه فرزندان امام حسين عليه السلام را احصا كرده‏اند ، دخترى را به نام رُقيّه براى ايشان ، بيان نداشته و تنها دو دختر به نام‏هاى فاطمه و سَكينه و برخى دختر سومى به نام زينب‏^۱ را نام برده‏اند . حتّى علّامه مجلسى رحمه اللَّه عليه در بحار الأنوار^۲ و محدّث بزرگ معاصر ، شيخ عبّاس قمى رحمه اللَّه عليه در نوشتارهاى خود ، به نام رقيّه به عنوان دختر امام عليه السلام اشاره نكرده‏اند .
ابن طلحه (م 654 ق) در كتاب مطالب السَّؤول ،^۳ فرزندان امام حسين عليه السلام را ده تن مى‏شمارد : شش پسر و چهار دختر . وى در معرّفى دختران ، تنها نام سه تن را بازگو كرده است: فاطمه ، سَكينه و زينب . همين مطلب را مؤلّف كشف الغُمّة^۴ از مطالب السؤول ، نقل كرده است .
تا آن جا كه بررسى‏هاى ما نشان مى‏دهد ، تنها كسى كه براى امام حسين عليه السلام چهار دختر با آوردن نام آنها ياد مى‏كند ، نسب‏شناس معروف قرن ششم ، ابن فُندُق بيهقى (م 565 ق) است كه در لباب الأنساب ، فرزندان دختر امام عليه السلام را بدين ترتيب آورده است :
1 . فاطمه ، كه مادرش امّ اسحاق دختر طلحه بود ؛
2 . سَكينه ، كه مادرش رَباب ، دختر امرؤ القيس بن عدى بود ؛
3 . زينب ، كه در كودكى درگذشت و مادرش شهربانو ، دختر يزدگرد بود ؛
4 . امّ كلثوم ، كه در كودكى درگذشت و مادرش شهربانو دختر يزدگرد بود .^۵
همان طور كه ملاحظه مى‏شود، وى نيز در تبيين فرزندان دختر امام حسين عليه السلام، با اين كه تعداد آنها را چهار نفر ذكر مى‏كند، نامى از رقيّه نمى‏برد ؛ ليكن در بيان فرزندانى كه از نسل اين امام عليه السلام باقى مانده‏اند ، مى‏نويسد:
و لم يبق من أولاده - يعني الحسين عليه السلام - إلاّ زين العابدين عليه السلام و فاطمة و سكينة و رقيّة^۶ .
از فرزندان امام حسين عليه السلام ، جز زين العابدين عليه السلام ، فاطمه ، سَكينه و رُقيّه ، باقى نماند.
ممكن است گفته شود كه رقيّه ، همان اُمّ كلثوم است ؛ ليكن اين احتمال با جمله «ولم يَبقَ من أولاده...» هماهنگ نيست ؛ زيرا اين جمله ، مُشعر به آن است كه رقيّه، مانند فاطمه و سَكينه ، بعد از جريان كربلا و شام ، ساليانى را زندگى كرده است ، مگر اين كه گفته شود مراد او ، باقى‏ماندگان از روز عاشورا بوده است .
گزارش ديگرى كه به نام رقيّه اشاره دارد، آن است كه در برخى نسخه‏هاى كتاب الملهوف ، آمده است كه امام حسين عليه السلام در وداع با اهل بيت خود ، فرمود :
يا اُختاه! يا اُمَّ كُلثومٍ! وأَنتِ يا زَينَبُ! وأَنتِ يا رُقَيَّةُ ! وأَنتِ يا فاطِمَةُ ! وأَنتِ يا رَبابُ! اُنظُرنَ إذا أنَا قُتِلتُ فَلا تَشققُنَ عَلَىَّ جَيباً ، ولا تَخمِشنَ عَلَىَّ وَجهاً ، ولا تَقُلنَ عَلَىَّ هَجراً^۷ .
خواهرم ، اى امّ كلثوم ! و تو اى زينب ! و تو اى رُقَيّه ! و تو اى فاطمه ! و تو اى رَباب! توجّه كنيد كه هرگاه من كشته شدم ، براى من گريبان چاك مكنيد و صورت ، خراش ندهيد و حرف نامربوط مگوييد.
در باره اين گزارش مى‏توان گفت :
اوّلاً ، در بسيارى از نسخه‏هاى كتاب الملهوف ، اين متن وجود ندارد .
ثانياً ، در اين گزارش ، به اين كه رقيّه دختر امام عليه السلام است ، اشاره‏اى نشده است .
ثالثاً ، احتمالاً آن كه در اين گزارش به اين نام خطاب شده، رقيّه دختر امام على عليه السلام و همسر مسلم بن عقيل است ؛^۸ زيرا فرزندان مُسلم ، همراه امام عليه السلام بودند و به احتمال قوى ، همسر وى نيز در كاروان كربلا ، حضور داشته است .

۲۶.الأغانى -به نقل از مُصعَب- : سَكينه ، عفيف ، سليم النفس و زنى متشخّص بود ، به گونه‏اى كه با بزرگان قريش ، نشست و برخاست مى‏كرد و شاعران در خانه‏اش گِرد هم مى‏آمدند^۱

6 / 8

زينب‏

در منابع متعدّد ، از زينب به عنوان يكى از فرزندان امام حسين عليه السلام نام برده شده است . در برخى منابع ، آمده است كه مادرش شهربانو بوده ودر كودكى از دنيا رفته است .

۲۷.مجموعه نفيسة ( تاريخ مواليد الأئمّة و وفياتهم ) : براى امام حسين عليه السلام ، شش پسر و سه دختر به دنيا آمد : . . . زينب و سَكينه و فاطمه .^۲

۲۸.لباب الأنساب : زينب ، در كودكى در گذشت . مادر او ، شهربانو ، دختر يزدگرد بود .^۳

ر . ك : دانش‏نامه امام حسين عليه السلام : ج 1 ص 307 (بخش يكم / فصل ششم : فرزندان) و ج 7 ص 33 (بخش هشتم / فصل چهارم : شهادت فرزندان امام حسين عليه السلام) .