فصل يكم : كتابشناسى تاريخ عاشورا۱
در باره تاريخ نهضت امام حسين عليه السلام و بويژه عاشورا و نيز در موضوع عزادارى بر امام حسين عليه السلام و نقل مَقتل ايشان ، كتابهاى بسيارى در طول تاريخ ، نگاشته شده است كه اين ، خود ، نشان از اهتمام عالمان و محقّقان مسلمان ، بدين مسئله دارد .۲
اين منابع از لحاظ اعتبار و دقّت در نقل و تحليل ، يكسان نيستند و مىتوان آنها را به دو دسته كلّىِ : قابل استناد و غير قابل استناد (ضعيف) ، تقسيم كرد . البته اين تقسيمبندى فقط در كتابهايى صادق است كه در دسترس اند ؛ زيرا دسته ديگرى از منابع - كه «منابع مفقود» ناميده مىشوند - ، تنها در فهرستنامهها مورد اشاره قرار گرفتهاند و اكنون دسترس مستقيم به آنها ممكن نيست ، هر چند برخى اخبارشان ، به كتابهاى ديگر ، راه يافته است .
بنا بر اين ، براى هر پژوهشى در باره تاريخ عاشورا و عزادارى، چهار دسته منبع وجود دارد :
1 . منابع قابل استناد،
2. منابع غير قابل استناد ،
3 . منابع معاصر ،
4 . منابع مفقود .۳
مقصود از منابع قابل استناد ، آن دسته از منابع اند كه هويّت تاريخى دارند و نويسندگان آنها ، معيّن ، شناخته شده و از عالمان روشمند بودهاند ، هر چند ديده نقد خود را بر يكايك روايات آنان ، باز نگاه مىداريم .
منابع غير قابل استناد يا ضعيف ، منابعى داستانى ، بىسند و بدون پشتوانه تاريخى اند كه اخبار گزارش شده در آنها را تنها به شرط يافتن مؤيِّدهاى تاريخى و تقويت شدن به وسيله منابع دسته نخست ، مىپذيريم .
در اين جا ، ابتدا منابع مهمّ قابل استناد (33 كتاب) ، به اجمال و سپس منابع ضعيف مشهور (ده كتاب) معرّفى خواهند شد۴ و در ادامه ، ضمن اشارهاى به منابع معاصر ، اين نكته توضيح داده مىشود كه چرا در دانشنامه امام حسين عليه السلام ، گزارشهاى منابع متأخّر ، مورد استناد قرار نگرفتهاند .
1.اين فصل ، با همكارى فاضل ارجمند جناب آقاى عبد الهادى مسعودى ، نگارش يافته است .
2.جهت آگاهى بيشتر ، ر. ك : كتابشناسى تاريخى امام حسين عليه السلام، محمد اسفنديارى؛ كتابشناسى امام حسين عليه السلام، نجفقلى حبيبى (كه در كتاب اوّل ، بيش از هزار اثر و در كتاب دوم ، ۸۷۹ اثر ، معرّفى شده است)؛ معرّفى و نقد منابع عاشورا، سيّد عبد اللَّه حسينى ؛ پژوهشى در مقتلهاى فارسى، محمّد على مجاهدى ؛ كتابشناسى امام حسين عليه السلام: كتابنامه، حشمت اللَّه صفرعلىپور و ديگران؛ عاشورا نامه : ج ۴ (كتابشناسى) ؛ «مأخذشناسى عزادارى» ، محمّد نورى (چاپ شده در : فرهنگ انديشه ، ش ۱۷) .
3.در اين كتاب ، براى رعايت اختصار ، در باره منابع مفقود ، توضيحى ارائه نشده است . همچنين منابع قابل استناد و منابع معاصر ، به اجمال معرفى شدهاند . براى مطالعه بيشتر ، ر . ك : دانشنامه امام حسين عليه السلام : ج ۱ ص ۵۱ - ۱۱۶ .
4.در اين معرّفىها ، از منابع زير ، بيش از همه ، استفاده كردهايم : كتابشناسى تاريخى امام حسين عليه السلام ، محمّد اسفنديارى ؛ عاشورا پژوهى ، محمد صحّتى سردرودى ؛ تأمّلى در نهضت عاشورا ، رسول جعفريان ؛ عاشورانامه (مجموعه مقالات) ، ج ۴ (كتابشناسىها) ؛ كتابهاى اسلامى : ش ۱۷ (مقاله «منابع تحريفگستر در تاريخ عاشورا» ، سيّد حسن فاطمى) .
