5 . مُحْرِق القلوب‏

مُحْرِقُ القلوب ، مَقتلى فارسى از ملّا مهدى نراقى (م 1209 ق) است. او با اقتباس از روضة الشهدا ، به عرضه مطالبى دست زد كه به گونه‏اى شورانگيز ، عواطف و احساسات مردم را به سوى واقعه كربلا سوق دهد ؛ امّا چون مأخذ نراقى (روضة الشهدا) ، كتابى ضعيف و مخلوط از مطالب درست و نادرست بود ، نوشته او نيز بر اخبار ضعيف و غير معتبر، مشتمل گشت .
نراقى ، خود به ضعيف بودن برخى گزارش‏هاى كتابش تصريح كرده‏^۱ و به همين جهت ، مورد انتقاد برخى از عالمان پس از خود ، قرار گرفته است . ميرزا محمّد تنكابنى ، برخى از اخبار آن را مظنون يا مقطوع الكذب دانسته‏^۲ و محدّث نورى با ابراز شگفتى از تأليف چنين كتابى از چنان عالم بزرگى ، برخى مطالب آن را «منكَر» ناميده است .^۳
شهيد مطهّرى نيز نراقى را فقيه بزرگى مى‏خواند ؛ ولى او را در تاريخ عاشورا ، صاحب اطّلاع نمى‏داند و برخى مطالب او را نقد مى‏كند .^۴ گفتنى است انتساب اين كتاب به نراقى، مشهور است .^۵ البته اين احتمال هست كه آن را در اوايل تحصيل و پيش از رسيدن به مراتب كمال علمى ، نوشته باشد .

6 . إكسير العبادات فى أسرار الشهادات (أسرار الشهادة)

آقا بن عابد دربندى شيروانى (م 1285 يا 1286 ق) مشهور به فاضل دربندى و ملّا آقا دربندى ، از نويسندگانى است كه افزون بر رشته تخصّصى‏اش (فقه) ، در ديگر موضوعات ، مانند تاريخ عاشورا ، نيز كتاب نوشت . او با جمع‏آورى اخبار قوى و ضعيف و به قصد حلّ اختلافات مَقتل‏ها و تحليل آنها ، يكى از بزرگ‏ترين نگاشته‏ها را در باره واقعه عاشورا به عربى سامان داد . او شيفته امام حسين عليه السلام بود و انگيزه پاكى در نگارش اين كتاب داشت ؛ امّا به دليل استفاده از منابع ضعيف در كنار منابع اصلى و نقل برخى گزارش‏هاى بدون سند ، نتوانست مقتل معتبرى ارائه دهد .
او همچنين مبناى نادرستى برگزيد و بر اساس آن ، از كتاب‏هايى كه مشتمل بر اخبار مظنون الكذب بودند نيز نقل كرد . مبناى او اين بود كه نشانه‏هاى كذب ، هر چند به درجه ظن برسند ، مانع نقل نيستند و نقل چنين اخبارى در بيان سيره و تاريخ ، بى‏اشكال است .
محدّث نورى ، يكى از منابع ضعيف دربندى را نسخه بدون سر و ته ، مجهول و پر از دروغى مى‏داند كه سيّد عربِ روضه‏خوانى براى كسب تأييد ، نزد عالمان نجف آورد و مورد نقض و انكار آنها واقع شد ؛ امّا آن نسخه به دست دربندى رسيد ؛ نسخه‏اى كه به گفته محدّث نورى ، از كثرت اشتمال بر اكاذيب واضح و اخبار واهى ، احتمال نمى‏رود كه از مؤلّفات يك عالِم باشد .^۶ وى ، در جايى ديگر ، اين كتاب را دستاويز مخالفان براى دروغگو خواندن شيعه دانسته است .^۷
سخن محدّث نورى را بسيارى از عالمان ديگر ، تأييد كرده‏اند و بسيارى از نقل‏هاى نادرست و غير قابل باور كتاب را به عنوان گواه، ارائه كرده‏اند . از اين ميان مى‏توان به ميرزا محمّد تنكابنى (شاگرد فاضل دربندى) ،^۸ شيخ ذبيح اللَّه محلّاتى ،^۹ سيّد محسن امين ،^۱۰ ميرزا محمّدعلى مدرّس تبريزى ،^۱۱ شيخ آقا بزرگ تهرانى‏^۱۲ و استاد شهيد مرتضى مطهّرى‏^۱۳ اشاره نمود .
گفتنى است بسيارى از تحليل‏هاى نويسنده كتاب ، براى قابل پذيرش كردن گزارش‏هايى است كه به سادگى قابل قبول نيستند .^۱۴