ضرورت بازنگرى تاريخ عاشورا

ظرفيت گسترده فرهنگى واقعه عاشورا و جايگاه ويژه آن در جهان اسلام ، بويژه نزد پيروان اهل بيت عليهم السلام ، ايجاب مى‏كند كه موضوع نهضت حسينى ، به عنوان يكى از اصلى‏ترين مسائل مطرح در مكتب تشيّع ، در حوزه‏هاى علميّه و دانشگاه‏ها ، توسط توانمندترين دانشمندان و كارشناسان ، مورد تحقيق و تدقيق قرار گيرد و نخبگان آشنا با قرآن و حديث و تاريخ اهل بيت عليهم السلام ، ضمن جمع‏آورى ، جمع‏بندى و ارزيابى گزارش‏هاى تاريخى ، ابعاد متنوّع و آموزنده اين حماسه سرشار از هدايت ، عزّت و سعادت را تبيين و تفسير نمايند .
امّا با كمال تأسّف ، بايد گفت كه عدم توجّه لازم از جانب حوزه‏هاى علميّه و شخصيت‏هاى بزرگ علمى شيعه به اين مسئله بسيار مهم ، از يك سو ، و گِرِه خوردن مراسم عزادارى سيّد الشهدا عليه السلام با معيشت شُمارى از مردم ، از سوى ديگر ، سبب شده است كه در بسيارى از مجالس عزادارى امام حسين عليه السلام ، تحريك عواطف مردم ، جاى‏گزين تبيين اهداف بلند نهضت حسينى گردد و بدين سان ، نه تنها بازار گزارش‏هاى ضعيف و بى‏ريشه‏اى كه جنبه عاطفى آنها قوى است - هر چند خلاف شأن و منزلت اهل بيت عليهم السلام اند - ، رونق يابد ، بلكه به تعبير استاد شهيد مطهّرى ، با اين استدلال ماكياوِلى كه «هدف ، وسيله را توجيه مى‏كند» ، راه براى جعل و دروغ در مرثيه سرايى ، هموار شود .^۱ نمونه‏هايى از اين گزارش‏ها را با نقد شهيد مطّهرى بنگريد :
- «هاشم بن عُتبه مِرقال ، با نيزه‏اى به طول هجده گَز ، به يارى امام حسين عليه السلام آمد» ،^۲ در حالى كه او از ياران امام على عليه السلام بود و حدود بيست سال پيش از واقعه عاشورا ، در جنگ صِفّين ، كشته شده بود!
- «عمر بن سعد ، يك ميليون و ششصد هزار نفر از مردم كوفه را به كربلا آورد» ،^۳ در صورتى كه در آن زمان ، جمعيت كلّ كوفه ، حدود يكصد هزار نفر بوده است !
- «امام حسين عليه السلام ، در روز عاشورا ، سيصد هزار نفر را به دست خود ، هلاك گردانيد» ،^۴ در صورتى كه اگر امام عليه السلام در هر ثانيه ، يك نفر را كُشته باشد ، براى كشتن سيصد هزار نفر ، 83 ساعت و بيست دقيقه ، وقت لازم است!
- «حضرت ابو الفضل عليه السلام ، روز عاشورا ، 25 هزار نفر را كُشت» ،^۵
كه با محاسبه‏اى كه بدان اشاره شد ، كُشتن اين شمار از دشمن ، نزديك به هفت ساعت ، وقت مى‏خواهد !
نويسنده گزارش‏هاى ياد شده ، گويا با هدف ايجاد فرصت لازم براى عمليات مورد اشاره ، مدّعى مى‏شود كه روز عاشورا ، 72 ساعت طول كشيده است‏^۶! ^۷
از اين دست گزارش‏ها در كتاب‏هايى كه با عنوان «منابع ضعيف يا غير قابل استناد» در صفحات آينده معرّفى مى‏شوند ، فراوان است .^۸ البته بايد مطالبى را هم كه به عنوان «زبانِ حال» از سوى روضه‏خوانان و مرثيه سرايان ، مطرح و به تدريج ، به «زبانِ قال» تبديل شده و مى‏شود ، به فهرست گزارش‏هاى ضعيف ، افزود !
بارى ، پاسخگو نبودن پژوهشگران و صاحب‏نظران اين عرصه به نيازهاى جدّى جامعه در زمينه تاريخ صحيح و اهداف بلند نهضت حسينى ، سبب شده است كه شمار كتاب‏هايى كه خصوصاً در عصر حاضر در باره امام حسين عليه السلام تأليف شده‏اند ، به صدها و بلكه هزاران عنوان برسد ، و در عين حال ، كتاب‏هاى مستند و قابل اعتماد در جهت تبيين صحيح تاريخ نهضت حسينى و اهداف و آرمان‏هاى آن ، بسيار اندك باشند . از اين رو ، در جامعه امروز ايران - كه انقلاب اسلامى آن ، با الهام از نهضت عاشورا به ثمر رسيده و سومين دهه خود را نيز پشت سر گذاشته است - ، بازنگرى و بازنگارى تخصّصى تاريخ عاشورا و پاك سازى آن از مطالب بى‏اساس و موهن ، در جهت محافظت و صيانت از جان‏مايه انقلاب اسلامى ، بسيار ضرورى مى‏نمايد و اين ، بزرگ‏ترين خدمتى است كه مراكز علمى و پژوهشى مى‏توانند به ساحت قدس ابا عبد اللَّه الحسين عليه السلام و مكتب اهل بيت عليهم السلام داشته باشند .
آرى! دانش‏نامه امام حسين عليه السلام ، گامى متواضعانه در اين راه بود ، كه پس از سال‏ها پژوهش و تلاش ، با همكارى شمارى از پژوهشگران توانمندِ «پژوهشكده علوم و معارف حديث» ، در چهارده جلد (متن) ،^۹ به سرانجام رسيد و در ذى حجه 1430 (آذرماه 1388) ، در دسترس همگان ، بويژه اصحاب تحقيق ، قرار گرفت ؛ امّا با توجّه به اين كه بخش‏هايى از آن دانش‏نامه - كه با شهادت سيّد الشهدا عليه السلام و ياران باوفايش مرتبط بود - ، بيش از ساير بخش‏ها براى آشنايى هر چه بيشتر و عالمانه عموم خوانندگان با تاريخ حماسه كربلا ، كاربرد داشت و از سوى ديگر مى‏توانست دستْ‏مايه‏اى بسيار مناسب براى مبلّغان دينى (بويژه در سفرهاى تبليغى‏شان) به شمار آيد ، بخش‏هاى مورد اشاره ، با عنوان شهادت‏نامه امام حسين عليه السلام بر پايه منابع معتبر ، به صورت جداگانه آماده نشر گرديد - كه اينك پيش روى شماست - .

به نمايش گذاشتن نسخه‏اى از انسان كامل و قرآن ناطق‏

واقعيت ، اين است كه امام حسين عليه السلام ، با بهره‏گيرى از فرصت گران‏قدر كربلا ، نسخه كاملى از قرآن ناطق و انسان كامل را در برابر چشم جهانيان ، به نمايش گذاشت و حماسه‏اى بى‏نظير ، پديد آورد . در اين حماسه ، انواع خصلت‏هاى والاى انسانى ، همچون : صبر و استقامت ، ايثار و از خود گذشتگى ، كرامت و عزّت نفس ، آزادى‏خواهى ، صداقت و حفظ آرامش روانى در سخت‏ترين شرايط زندگى (در برابر انواع پستى‏ها ، جنايت‏ها، قساوت‏ها و بى‏رحمى‏ها) ، به گونه‏اى جلوه يافته كه فرشتگان الهى ، شگفت‏زده شده‏اند .^۱
اين نمايش ، به قدرى صريح ، روشن ، آشكار و عمومى بود كه حتّى دشمنان امام على عليه السلام و اهل بيت عليهم السلام نيز نتوانستند آن را تحريف كنند و چهره درخشان ابا عبد اللَّه الحسين عليه السلام و قيام الهى او را به گونه‏اى ديگر ، جلوه دهند .

بزرگ‏ترين درس عاشورا

تاريخ عاشورا ، درس‏هاى اخلاقى ، سياسى و اجتماعى ارزنده و متنوّعى را به امّت اسلامى ، بلكه به همه آزادى‏خواهان راستين ، ارائه مى‏كند ؛ ليكن بزرگ‏ترين درس آن ، هشدار نسبت به استحاله فرهنگى و سياسى يك جامعه ارزش‏مدار است . اين درس ، خصوصاً براى ملّت ايران - كه با الهام گرفتن از فرهنگ عاشورا و رهبرى يكى از فرزندان راستين ابا عبد اللَّه الحسين عليه السلام ، امام خمينى رحمه اللَّه عليه، انقلابى را بر پايه ارزش‏هاى اسلامى پديد آوردند - ، فوق العاده مهم ، بيدار كننده و عبرت‏آموز است .
واقعيت ، اين است كه تاريخ عاشورا ، از ظرفيت بى‏بديلى در هدايت انسان‏ها و ساختن جامعه آرمانىِ انسانى و مبتنى بر ارزش‏هاى اسلامى ، برخوردار است و با توجّه به اين ظرفيت فرهنگى ، راز اين حديث نبوى گشوده مى‏گردد كه : در حسّاس‏ترين نقطه عرش الهى ، از حسين ، به عنوان «چراغ هدايت» و «كشتى نجات» ، ياد شده است . متن حديث ، چنين است :
إنَّ الحُسَينَ بنَ عَلِىٍّ عليه السلام فِى السَّماءِ أكبَرُ مِنهُ فِى الأَرضِ ؛ و إنَّهُ لَمَكتوبٌ عَن يَمينِ عَرشِاللَّهِ عزّوجل : مِصباحُ هُدىً ، و سَفينَةُ نَجاةٍ^۲ .
حسين بن على عليه السلام ، در آسمان ، مقامى برتر از زمين دارد ؛ چرا كه در سمت راست عرش الهى ، در باره او نوشته شده است : چراغ هدايت و كشتى نجات !
بى ترديد ، همه امامان اهل بيت عليهم السلام ، چراغ هدايت و كشتى نجات اند ؛ امّا ظرفيت فرهنگى تاريخ عاشورا، سبب شده است كه نام امام حسين عليه السلام بدين عنوان به ثبت برسد .
آرى ! بهره‏گيرى صحيح از اين ظرفيت مى‏تواند نه تنها ملّت‏هاى مسلمان ، بلكه جهان را از بن‏بست اجتماعى ، فرهنگى و سياسى‏اى كه امروز گرفتار آن است ، نجات دهد .
اين است راز آن همه تأكيد اهل بيت عليهم السلام بر زنده نگه داشتن عاشورا ، رفتن به كربلا و زيارت سيّد الشهدا .