ب - شمار سپاه عمر بن سعد

شمار سپاهيان ابن سعد - كه در گزارش‏هاى نسبتاً معتبر آمده - ، عبارت است از : چهار هزار نفر ،^۱چهار هزار و پانصد نفر ،^۲ بيست هزار نفر ،^۳ 22 هزار نفر ،^۴ 28 هزار نفر ،^۵ سى هزار نفر ،^۶ 31 هزار نفر^۷ و 35 هزار نفر .^۸
با توجّه به اين كه نيروهايى كه از كوفه به كربلا رفتند ، يك‏جا اعزام نشدند ، احتمالاً برخى از مورّخان ، تنها آمار اوّليه نيروهاى اعزامى از كوفه را ثبت كرده‏اند و برخى ، آمار كسانى را نيز كه به آنها پيوسته‏اند ، ثبت كرده‏اند . در نتيجه ، چنين اختلاف‏هايى پديد آمده است .
از سوى ديگر ، با در نظر گرفتن اين كه شمارى از نيروهاى اعزامى در بين راه ، فرار كرده‏اند ،^۹ اظهار نظر در باره شمار واقعى و حتّى شمار تقريبى سپاه ابن سعد ، بسيار دشوار است .
گفتنى است كه رقم سى هزار نفر ، در دو روايت از امام حسن عليه السلام و امام زين العابدين عليه السلام ، نقل شده است .^۱۰ هر چند كه سند اين روايات ، از اعتبار لازم برخوردار نيست ؛ ليكن با توجّه به كوچ دادن عمومى مردم كوفه به سوى كربلا توسّط ابن زياد و نيز با توجّه به اين كه اين تعداد ، كمتر از نيمى از جنگجويانِ كوفه است - كه حدود صد هزار نفر تخمين زده شده‏اند - ، رقمى قابل قبول است .
قرينه ديگرى كه مى‏تواند تعداد سى هزار نفر را تأييد كند ، اين است كه سپاهيان مختار را شصت هزار نفر گزارش كرده‏اند .^۱۱ به نظر مى‏رسد كه سپاهيان او را كسانى تشكيل داده‏اند كه در واقعه كربلا ، در لشكر عمر بن سعد نبوده‏اند .