دو . نخستين مرثيه‏سرايان سيّد الشهدا عليه السلام ، پس از واقعه كربلا

پس از واقعه عاشورا ، نخستين مرثيه‏سرايان سيّد الشهدا عليه السلام و يارانش ، فرزندش امام زين العابدين عليه السلام ، خواهر بزرگوارش زينب كبرا عليها السلام ، دختران امام عليه السلام (اُمّ كلثوم و فاطمه صغرا) ، و همسرش رَباب بوده‏اند كه در كربلا ، كوفه و شام ، با مرثيه‏سرايى‏هاى هدفمند خود ، راه سالار شهيدان را ادامه دادند .
امّا در مدينه ، نخستين مرثيه‏سرا پس از شهادت امام حسين عليه السلام ، اُمّ سَلَمه ، همسر بزرگوار پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله بود . يعقوبى ، در اين باره مى‏نويسد :
نخستين ضجّه‏زننده‏اى كه در مدينه، ضجّه‏اش [بر حسين عليه السلام‏] بلند شد، اُمّ سَلَمه ، همسر پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله بود .

سه . پوشيدن لباس سياه در عزاى امام حسين عليه السلام‏

نخستين كسانى كه در عزاى امام حسين عليه السلام لباس سياه پوشيدند ، اُمّ سَلَمه ، همسر پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و زنان بنى‏هاشم بودند .^۱ اين اقدام ، احتمالاً به خاطر سخنى بود كه پيامبر صلى اللَّه عليه و آله هنگام شهادت جعفر بن ابى طالب به اسماء فرموده بود.^۲ ابو مسلم هم در آغاز قيام خود ، براى استفاده تبليغاتى عليه حكومت بنى اميّه ، لباس سياه را انتخاب كرد ، به طورى كه او و يارانش ، در تاريخ به «سياه جامگان» شهرت يافتند . آنها مى‏گفتند :
اين لباس سياه ، در عزاى خاندان محمّد صلى اللَّه عليه و آله و شهيدان كربلا و زيد و يحيى است^۳ .
در روزگار معاصر نيز در برخى مناطق شيعه‏نشين، لباس سياه ، نشانه عزادارى شمرده مى‏شود .

چهار . تأكيد بر زنده نگه داشتن ياد امام حسين عليه السلام‏

روايات فراوانى ، بر لزوم تداوم ياد سيّد الشهدا عليه السلام تأكيد دارند . در روايتى از امام صادق عليه السلام ، آمده است :

( 1 )

منزلت و جايگاه عزادارى در سخن و سيره پيشوايان‏^۱

بر پايه روايات ، برپا داشتنِ عزا براى سالار شهيدان و يارانش ، مرثيه‏سرايى براى آنان و گريه بر مصائبى كه بر ايشان گذشته است ، بويژه در دهه اوّل محرّم و خصوصاً در روز عاشورا ، مورد تأكيد اهل بيت عليهم السلام بوده است . عزادارى براى سيّد الشهدا ، در حقيقت، اظهار محبّت به خاندان پيامبر صلى اللَّه عليه و آله است كه قرآن ، مودّت آنها را واجب كرده است :
«قُل لَّآ أَسَْلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِى الْقُرْبَى‏.^۲
بگو در برابر اين [رسالت‏] ، مزدى از شما نمى‏خواهم ،جز دوست داشتن خويشاوندان [خود] را» .
عزادارى براى سيّد الشهدا عليه السلام ، اظهار همدردى در بزرگ‏ترينِ مصائبى است كه براى اهل بيت عليهم السلام و در واقع براى اسلام ، پيش آمده است . امامانِ اهل بيت عليهم السلام ، جز تأكيدهاى مستقيم قولى ، به گونه‏هاى ديگرى نيز بر اهمّيت عزادارى براى امام حسين عليه السلام و زنده نگه داشتن آن، تأكيد داشته‏اند كه به مواردى اشاره مى‏گردد :

يك . مرثيه‏سرايان سيّد الشهدا عليه السلام ، پيش از واقعه كربلا

بر پايه آموزه‏هاى حديثى ، نخستين كسى كه قبل از واقعه كربلا براى سيّد الشهدا عليه السلام مرثيه‏سرايى كرده ، خداوند متعال است كه آدم ابو البشر عليه السلام ، ابراهيم خليل عليه السلام و خاتم انبيا صلى اللَّه عليه و آله را از مصائبى كه براى حسين عليه السلام پيش خواهد آمد ، آگاه فرموده است ، و آنان ، بر اين مصيبت، گريسته‏اند . همچنين عيسى عليه السلام ، هنگام عبور از كربلا ، به مصيبت حسين عليه السلام اشاره كرده و همراه با حواريان خود ، بر مصائب او گريسته است .
پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله و امير مؤمنان عليه السلام نيز بارها به حوادث خونبار كربلا ، اشاره كرده و همراه با فاطمه زهرا عليها السلام ، براى فرزند عزيز خود ، اشك ريخته‏اند .