در باره اين كتاب
براى آشنايى بيشتر خوانندگان محترم با ساختار و چگونگى تدوين اين شهادت‌نامه ،۱ يادآور مىشود كه : دانشنامه امام حسين عليه السلام ، از پانزده بخش (در حجم بيش از 6600 صفحه) ، تشكيل شده است كه فهرست اجمالى آنها ، عبارت است از :
درآمد : كتابشناسى ، اهداف عاشورا ، عزادارى و ...
يك : زندگى خانوادگى سيّد الشهدا عليه السلام
دو : فضيلتها و ويژگىهاى امام حسين عليه السلام
سه : دلايل امامت امام حسين عليه السلام و فرزندانش
چهار : امام حسين عليه السلام پس از پيامبر صلى اللَّه عليه و آله ، تا شهادت پدر
پنج : امام حسين عليه السلام پس از شهادت پدر ، تا قيام عاشورا
شش : پيشگويى درباره شهادت امام حسين عليه السلام
هفت : از مدينه تا ورود به كربلا
هشت : از ورود به كربلا تا شهادت
نه : وقايع پس از شهادت
ده : بازتاب شهادت امام عليه السلام و فرجام دشمنان ايشان
يازده : عزادارى و گريه براى امام حسين عليه السلام
دوازده : نمونه مرثيههاى سروده شده در سوك ايشان در طول تاريخ
سيزده : زيارت امام حسين عليه السلام
چهارده : مزار امام حسين عليه السلام
پانزده : حكمتنامه امام حسين عليه السلام .
شهادت‌نامه امام حسين عليه السلام بر پايه منابع معتبر (كتاب حاضر) ، متن كامل بخشهاى ششم تا يازدهم دانشنامه ياد شده و منتخبى از «درآمد» و بخش يكم و نيز دو قطعه كوچك از بخشهاى نهم و سيزدهم آن را ، در مجموع در حجمى نزديك به 2500 صفحه ، در خود دارد .
در واقع ، كتاب حاضر ، در بر دارنده تمامى بخشهاى مرتبط با حماسه كربلا از دانشنامه ياد شده است۲ كه جهت آگاهى عموم علاقهمندان واهل مطالعه و تحقيق ، بويژه خُطَبا و حماسهسرايان كربلا ، گزينش و بازْتدوين شده است .
گفتنى است كه انتخاب واژه «معتبر» در عنوان اين كتاب ، بدان جهت است كه در تدوين دانشنامه امام حسين عليه السلام ، كوشيدهايم متن آن ، در همه بخشها ، از منابع حديثى و تاريخى معتبر و قابل استناد، گزينش گردد. بر اين پايه، تكيهگاه اصلى تدوين دانشنامه (وهمه آثار برگرفته از آن) ،۳ در درجه نخست، منابعى هستند كه تا قرن پنجم هجرى نگارش يافتهاند، و در مراتب بعد، منابع تأليف شده تا قرن هفتم هجرى ، و پس از آن، آثارِ تأليف شده تا قرن نهم.
بدين ترتيب ، در كتاب حاضر ، مقتلنگارىهاى قرن دهم هجرى به بعد، به دلايلى كه در «كتابشناسى تاريخ عاشورا و عزادارى» بدانها اشاره مىشود،۴ مورد استناد نيستند، جز با هدف نقد (يا اهدافى مانند آن)، كه در اين صورت، به معتبر نبودن گزارش، اشاره خواهد شد.
البته توجّه به اين نكته ضرورى است كه در پژوهشهاى تاريخى، سختگيرىهايى كه در باره روايات فقهى وجود دارد، معمول نيست؛ بلكه بيشتر، چگونگى گزارش و استوارى يا نااستوارى متن، مورد توجّه است و براى رسيدن به حقيقت، بايد از قرائن مختلف، بهره گرفت.
بر اين اساس، در جمعآورى گزارشها و گزينش آنها، افزون بر تلاش براى مستند كردن آنها به منابع معتبر، اصلىترين معيار را «نقد متن» قرار دادهايم و كوشيدهايم تا از راه تأييد مضمون گزارشها با قرائن عقلى و نقلى، براى پژوهشگر، نوعى اطمينان به گزارش، حاصل شود. از اين رو، احاديث مُنكَر را نياوردهايم، گرچه در منابع معتبر آمده باشند، و اگر در موارد خاصّى، گزارش غير معتبرى را عرضه كردهايم، چرايىِ آن را توضيح دادهايم .
گزارش اجمالى بخشهاى مختلف كتاب حاضر ، از اين قرار است :
1.مقصود ، شيوهنامه تدوين نيست . شيوهنامه تدوين اين كتاب (شامل گزارش روشها و فرايندهاى : گزينش متون ، مصدريابى ، چينش متون ، صدرنويسى ، ارجاع دهى ، درج نسخهبدلها ، شرح لغات و اَعلام ، و ...) ، همان است كه در آغاز دانشنامه امام حسين عليه السلام (ج۱ ص۱۱۷ - ۱۲۵) و با تفصيل بيشتر ، در آغاز دانشنامه قرآن و حديث (ج۱ ص۸۷ - ۱۰۰) آمده است و تقريباً در تمامى آثار دانشنامهاىِ دار الحديث ، مشترك است . در اين جا ، تنها افزودن اين نكته را مفيد مىدانيم كه : حرف «ح» در پانوشتها ، صرفاً نشانه است و كاربردى اعم از «حديث» دارد و براى بيان شماره هر گزارش شمارهدارى (اعم از : حديث ، حكايت ، حكمت و ...) به كار رفته است .
2.البته براى تكميل بحث در شمارى از متنها و تحليلها ، از ساير بخشهاى دانشنامه (يعنى بخشهاى غير مرتبط با حماسه كربلا) نيز مطالبى اخذ و افزوده شده است ؛ ولى براى كاستن از حجم اين مجموعه ، برخى تحليلها (بويژه در بخش يكم) و زندگىنامهها ، نسبت به اصل آنها در دانشنامه ، قدرى تلخيص شدهاند . همچنين در پانوشتها ، به ذكر دو منبع ، بسنده شده و برخى توضيحات ، حذف گرديدهاند . پس طبعاً در همه اين موارد ، خوانندگان علاقهمند به مطالعه عميقتر و پژوهش بيشتر ، بايد به اصل دانشنامه مراجعه نمايند . شايان ذكر است كه روايات و گزارشهاى بخشهاى سوم تا آخر كتاب حاضر ، بدون تلخيص ، از دانشنامه امام حسين عليه السلام اخذ شدهاند و تفاوت آنها فقط از جهت تلخيص پانوشتهاست .
3.از دانشنامه امام حسين عليه السلام ، تا كنون ، چهار اثر ، استخراج (گزينش) شده است : ۱) گزيده دانشنامه امام حسين عليه السلام ، ۲) حكمتنامه امام حسين عليه السلام ، ۳) شهادت‌نامه امام حسين عليه السلام ، ۴) گزيده شهادت‌نامه امام حسين عليه السلام .
4.ر . ك : ص ۲۳ (منابع غير قابل استناد) .
