فصل ششم : مراحل و سير تاريخى عزادارى امام حسين(ع)۱
بى هيچ ترديدى قيام خونبار كربلاى سال 61 هجرى حادثهاى است شگرف و تأثيرگذار در تاريخ كه بايد در زندهداشتِ آن با همه توان كوشيد . عزادارى براى شهيدان اين حماسه بى نظير ، از مهمترين و همگانىترين اقدامها در اين راستاست .
واقعيت اين است كه عزادارى ابا عبد اللَّه الحسين عليه السلام از زمان به وقوع پيوستن حادثه كربلا ، همواره مورد توجه قرار گرفته و به تدريج به يك پديده نظاممند بدل شده است . جا دارد چگونگى اين شكلگيرى و فراز و نشيبهاى آن در ادوار مختلف تاريخ مورد بررسى قرار گيرد .
مرحله نخست : از شهادت امام عليه السلام تا هنگام مرگ قاتلان ايشان
در اين مرحله ، هدفگيرى اهل بيت عليهم السلام در حركتها ، به گونهاى است كه مىكوشند وجدانهاى خفته را بيدار كنند و ذهنهاى بسته را بگُشايند و انديشههاى گرفتار در تبليغات گسترده بنى اميّه را رها سازند .
براى نمونه ، مردم كوفه به هنگام ديدن خاندان پيامبر صلى اللَّه عليه و آله در هيئت اسير و به هنگام شنيدن خطابههاى شورانگيز خاندان رسالت - كه از يك سو ، حضور چندين ساله آنان در كوفه را در ذهنها تداعى مىكرد و از سوى ديگر ، سخنانى بس بيدارگر و تكان دهنده بود - ، چندان گريستند كه به واقع ، شهر به يكباره تكان خورد.
در شام نيز پس از حضور بيدار كننده و افشاگرانه اسيران - كه حتّى كاخنشينان از آثار آن ، بركنار نماندند - ، حكومت به خاطر ملاحظات سياسى ، رخصت سوگوارى داد . ديگر ، اين كه كاروان اسيران ، به هنگام بازگشت از شام به مدينه ، بر سرِ مزار امام عليه السلام و يارانش ، مجلس سوگوارى برپا كردند .
شهر مدينه نيز با شنيدن صداى گريه و شيون اُمّ سَلَمه ، همسر پيامبر صلى اللَّه عليه و آله - كه در رؤيا ، خبر شهادت امام حسين عليه السلام را شنيده بود (و به روايتى ديگر ، تربتى به امانت نهادهشده از سوى پيامبر صلى اللَّه عليه و آله در نزد وى ، خونين شده بود) - غرق در ماتم و زارى شد و چون خبر شهادت امام عليه السلام رسماً توسّط بنى اميّه در مدينه منتشر شد ، امّ سلمه و مردم مدينه ، شهر را يكسره ماتمكده كردند و مجالس سوگوارى برپا نمودند . پس از آن ، خاندان بنى هاشم عزادارى كردند و ابن عبّاس و محمّد بن حنفيّه به سوگ نشستند و دختران عقيل و زنان بنى هاشم ، ماتمسرا به پا كردند .
همچنين بايد از عزادارى مردم مدينه به هنگام بازگشت خاندان پيامبر صلى اللَّه عليه و آله ، سوگوارى همسران امام عليه السلام و نيز سوگوارى نمادين امّ البنين براى فرزندانش در بقيع ، ياد كرد .
بر همه اينها بايد مرثيهسرايى و سوگوارى بنى هاشم - كه همه روزه در سال شهادت و تا سه سال بعد در سالروز شهادت امام حسين عليه السلام در مدينه انجام مىشد و در آن ، برخى از صحابيان و تابعيان نيز شركت مىكردند - و نيز لباس سوگوارى پوشيدنِ اهل بيت امام عليه السلام و ادامه يافتن ماتم آنها تا مرگ ابن زياد و همراهى كردن برخى از اصحاب و تابعيان با آنها را افزود .
اين همه ، چنان فضايى را ايجاد نمود كه «توّابين» به وجود آمدند . آنان به هنگام حركت به سوى شام و شركت در نبرد با قاتلان امام حسين عليه السلام ، ابتدا بر مزار امام عليه السلام و يارانش گِرد آمدند و سوگوارى كردند و سپس به حركت خود ، ادامه دادند۲ .۳
1.اين فصل ، توسط فاضل ارجمند ، جناب آقاى محمّدحسين صالح آبادى ، نگارش يافته و توسط فاضل ارجمند ، جناب آقاى محمّد على مهدوى راد ، بازبينى و بازنويسى شده است . گفتنى است كه اين فصل ، تلخيص شده است . براى ديدن متن كامل آن ، ر .ك : شهادت‌نامه امام حسين عليه السلام : ج۱۰ ص۱۳۶ .
2.ر . ك : تاريخ الطبرى : ج ۵ ص ۵۸۹ .
3.گفتنى است كه حادثه كربلا، براى جهان اسلام، بسيار تكان دهنده و اندوهآفرين بود ؛ امّا در خاندان بنى هاشم ، چنان اثرى بر جاى گذارد كه تا مرگ ابن زياد ، يكسر در سوگ و ماتم بودند . اين كه اين واقعيت ، اثر گرفته از فرهنگ و ادب عرب بود كه تا مرگ قاتل ، سوگوارى را بر مقتول، ادامه مىدادند، بعيد نمىنمايد . به هر حال ، اهل بيت پيامبر صلى اللَّه عليه و آله در اين پنج شش سال، عزادارى را امرى عادى و متعارف ساختند . اين همه ، بستر حركتى فكرى، فرهنگى و جهادى را رقم زد ، به گونهاى كه پس از آن و با هدايتها و رهگشايى امامان عليهم السلام ، به صورت آيينى مذهبى در آمد ، با درونمايهاى بس الهامبخش كه پس از اين ، خواهيم آورد .
