ب / 2 . روزگار امام صادق عليه السلام
هنگامى كه امام صادق عليه السلام امامت شيعيان را در دست گرفت ، نيم قرن از حادثه جانسوز كربلا گذشته بود . در آن روزگار ، به جهات سياسى، فرهنگى و اعتقادى ، جامعه دگرسانى بسيار گستردهاى يافته بود . امام صادق عليه السلام از اين موقعيت و فضاى به دست آمده ، نهايتِ بهره را برد و در تبيين و تفسير ابعاد دين و قرآن كريم ، بسى كوشيد .
در ميان كوششهاى امام صادق عليه السلام ، چه در گفتار و چه در عمل و رفتار ، حادثه كربلا جايگاه بس مهمّى دارد. آموزههاى آن بزرگوار در ارائه قالب، اصول كلّى و ساختار عزادارى ، شايان توجّه است.
امام صادق عليه السلام تأكيد مىفرمود كه روز عاشورا بايد در يادها بماند و مصيبت اين روز ، بسى مهم تلقّى شود و در بزرگداشت آن ، كوشش شود . از اين رو ، توصيه مىفرمود كه : مؤمنان ، در روز عاشورا به عزا بنشينند و آنان كه برايشان ممكن است ، بر سرِ مزار آن شهيدِ شاهد ، حضور يابند ، لباس عزا به تن كنند و از لذّات و سرخوشى و خوردن غذاهاى لذيذ ، امساك كنند و حادثه غمآگين و شگفت كربلا را در ذهن ، مجسّم نمايند و هر چند به تنهايى ، به ياد آن روز باشند و عزادارى كنند .
به راستى ، آيا اين همه ، فراتر از يادآورى يك داستان غمانگيز نيست ؟ عاشورا در سيره امامان عليهم السلام ، به دوش كشيدن يك فرهنگ است . عاشورا ، يك مكتب است ، نه صرفاً حادثهاى غمانگيز و اسفبار .
ج - توسعه عزادارى (روزگار امام كاظم عليه السلام و امام رضا عليه السلام)
روزگار امام كاظم عليه السلام ، روزگارى شايان توجّه و به لحاظ سياسى و فرهنگى ، بسيار تأمّلبرانگيز است ؛ چرا كه روزگارى است كه شيعه در آستانه يك خيزش همگانى است . از اين رو ، آموزههاى امام كاظم عليه السلام ، تنبّهآفرين اند .
امام كاظم عليه السلام از آغاز محرّم ، حزن و اندوه خود را بر مىنمود و آن را تا روز عاشورا ، ادامه مىداد و بدين سان ، عزادارى دهه اوّل محرّم را پايهگذارى نمود و در حقيقت ، ادب عزادارى روز عاشورا را براى شيعيان ، رقم زد. امام عليه السلام با اين رويكرد ، چنان نمود كه مؤمنان ، بايد به استقبال روز عاشورا بروند و از چند روز پيش از آن ، به اين رويداد مهم ، توجّه كنند و آن روز را در اوج عزادارى سر كنند .
امام رضا عليه السلام نيز - كه به لحاظ سياسى و فرهنگى ، در روزگار خويش ، مكانت ويژهاى يافت و همين ، موجب نفوذ بيشتر كلام ايشان شد - به عزادارى امام حسين عليه السلام اهمّيت مىداد ، شيعيان را به اهمّيت محرّم و دهه آغازين آن ، واقف مىساخت و با تبيين سيره پدر بزرگوارش در باره حادثه كربلا ، به ترويج آن ، همّت مىگماشت .
آنچه گذشت ، نگاهى گذرا بر سيره امامان عليهم السلام (شامل : گفتار ، رفتار و ترغيب) پس از جريان قيام ابا عبد اللَّه الحسين عليه السلامبود ، كه مىتوان آن را در دو بخش كلّى ، دستهبندى كرد :
1 . تلاش در جهت بر نمودن اهمّيت عزادارى و سوگوارى بر امام حسين عليه السلام ،
2 . بزرگداشت روز عاشورا و برپايى عزا در آن روز.
