عزادارى در مصر
با استقرار دولت فاطميان - چنان كه گذشت - گروهى از شيعيان، در روز عاشورا بر مزار دو امامزاده آن ديار ، يعنى امّ كلثوم و نفيسه ، اقامه عزا مىكردند كه پس از مدّتى در داخل شهر قاهره و در مشهد الحسين عليه السلام ، اين جريان را ادامه دادند و در اين حكومت ، عزادارى ، شكل حكومتى يافت و با تشريفات ، انجام مىشد كه چگونگى آن ، در منابع تاريخى آمده است .۱ در اين دولت ، همچنين گاه بنا به دلايلى ، عزادارى به تعطيلى كشانده مىشد ؛ امّا برپايى عزادارىها تا سقوط فاطميان ادامه يافت.
با آمدن ايّوبيان كه تلاشى گسترده براى زدودن فرهنگ تشيّع به كار بستند ، طبيعى بود كه از اقامه عزا نيز جلوگيرى شود. با اين همه ، در مناطق دور از مركز (مانند : شام ، حلب و شمال عراق) ، شيعيان، حضور داشتند و از هر فرصتى براى برپا داشتن شعائر خود ، از جمله برگزارى مجالس عزا ، بهره مىگرفتند .
مرحله پنجم : عزادارى در سدههاى ششم تا نهم هجرى
سده ششم
مناطق شيعى ايران و عراق ، سده ششم هجرى را با ادامه حاكميت سلجوقيان آغاز كردند . در اين روزگار ، هنوز فاطميان شيعىِ اسماعيلى بر مصر حكم مىراندند. سلجوقيان، با گذشت زمان ، از سختگيرىهاى خود كاستند و شيعيان ، به تدريج و با دست يافتن به آزادى بيشتر ، عزادارى عاشورا را علنى كردند.
در سده ششم هجرى ، گزارش عبد الجليل رازى قزوينى در كتاب نقض ، بسيار گوياست. رازى از يك سو ، به شبههها پاسخ مىگويد و از سوى ديگر ، عزادارى اهل سنّت را در مناطق مختلف ، گزارش مىكند تا آن را جريانى طبيعى، انسانى و دينى نشان دهد . نيز از مجالس سوگوارى دو واعظ معروف (على بن حسين غزنوى و قطب الدين مظفّر امير عبادى)، سخن به ميان مىآورد و اين كه تعزيت امام حسين عليه السلام ، همه ساله در روز عاشورا، به بغدادْ تازه است ، همراه با نوحه و فرياد.۲
