2. علم ائمّه عليهم السلام به غيب‏

يكى از باورهاى قطعى و ضرورى نزد شيعيان ، آگاهى امامان عليهم السلام از غيب است. گرچه در اندازه و چگونگى آن ، اختلاف نظرهاى اندكى وجود دارد ، ولى در اصل آن ، هيچ ترديدى نيست. البتّه شيعيان ، اين آگاهى از غيب را به اذن خدا و در طول علم الهى و در رتبه انسان ، جاى مى‏دهند. مستند اين باور ، روايت‏هاى فراوانى است كه در مصادر حديثى نقل شده است .^۱

3 . مانع نبودن علم غيب از انجام دادن تكاليف ظاهرى‏

يكى از مسائلى كه سبب لغزش و مغالطه در اين مبحث شده، توجّه نكردن به اين نكته است كه علم غيب ، مانع از انجام دادن تكاليف ظاهرى نيست. به تعبير ديگر ، پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و امامان عليهم السلام ، از علم غيب ، برخوردار بودند ؛ ولى آن علم را مبناى انجام دادن تكاليف ، قرار نمى‏دادند . پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله در قضاوت‏ها و داورى‏ها و نيز رفتن به ميدان نبرد و جنگ ، به ظاهر ، عمل مى‏نمود و مى‏فرمود :
إِنَّمَا أقْضِى بَيْنَكُمْ بِالْبَيِّنَاتِ وَ الأيْمَانِ وَ بَعْضُكُمْ ألْحَنُ بِحُجَّتِهِ مِنْ بَعْضٍ ، فَأيُّمَا رَجُلٍ قَطَعْتُ لَهُ مِنْ مَالِ أخِيهِ شَيْئاً فَإِنَّمَا قَطَعْتُ لَهُ بِهِ قِطْعَةً مِنَ النَّارِ^۲ .
من در ميان شما ، به بيّنه‏ها (دلايل و گواهان روشن) و سوگندها داورى مى‏كنم . برخى از شما در استدلال ، گوياتر از ديگرى است . اگر من [به سبب ادلّه ظاهرى كه در واقع ، مخدوش بوده‏اند ،] به كسى مالى را از اموال برادرش دادم ، در واقع ، قطعه‏اى از آتش را به او داده‏ام .
اگر چنين نباشد ، توجيه رفتن پيامبر صلى اللَّه عليه و آله به سوى مكّه و مُحرِم شدن ايشان و منجر شدن آن به صلح حديبيه، جريان جنگ اُحُد و ... و بسيارى از كارهاى ديگر ايشان ، دشوار خواهد بود .

فصل دوم : اهداف قيام عاشورا^۱

يكى از مباحث مهم در بررسى حادثه عاشورا، شناخت اهداف قيام امام حسين عليه السلام در اين حادثه بزرگ است. تحليل اين حادثه، به شكل گسترده آن ، بيشتر در دوران معاصر و هم‏زمان با شكل‏گيرى جنبش‏هاى اجتماعى و مذهبى انجام گرفته و در اين فاصله زمانى كوتاه ، آراى متفاوتى عرضه شده است.
پيش از طرح ديدگاه‏ها در اين باره و تجزيه و تحليل آنها، مى‏بايد نخست ، پيش‏فرض‏ها و روش بحث را مشخّص كرد ؛ چرا كه به نظر مى‏رسد بسيارى از اقوال و ديدگاه‏هاى ارائه شده، قابل جمع هستند و منشأ اختلافات ، به عدم شفّافيت پيش‏فرض‏ها و روش بحث ، بر مى‏گردد .
بر اين اساس، مباحث اين تحليل ، در ذيل چهار عنوان ، ارائه مى‏گردد :
يك. پيش‏فرض‏ها در بررسى اهداف امام حسين عليه السلام؛
دو. روش بحث در تحليل و استخراج اهداف امام عليه السلام ؛
سه. گزارش و نقد ديدگاه‏ها در باره اهداف امام عليه السلام؛
چهار. اهداف چند لايه قيام امام عليه السلام.

يك . پيش‏فرض‏ها

بى‏ترديد ، حادثه عاشورا و حركت امام حسين عليه السلام را نمى‏توان خارج از معتقدات و باورهاى مسلّم شيعه - كه برگرفته از قرآن و سنّت و تاريخ است - ، و نيز مسلّمات عقلى و عُقلايى ، تحليل كرد. اين باورهاى مذهبى و مسلّمات عقلى و عقلايى، پيش‏فرض‏هاى ما را در اين مسئله ، تشكيل مى‏دهند كه فهرستوار به مهم‏ترين آنها ، اشاره مى‏گردد:

1. اهداف كلّى امامت و خلافت الهى‏

شيعيان ، در بحث اثبات امامت ، علاوه بر احاديث مسلّم نقل شده از پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله ، براى ضرورت امامت ، به امورى استناد مى‏كنند كه آنها را شئون امامت مى‏دانند ؛ امورى همچون:
1. تبيين و تشريح قرآن و سنّت پيامبر خدا؛
2. تلاش براى حفظ و نگهدارى دين از نابودى و انحراف؛
3. تلاش براى تحقّق دين؛
4. الگو بودن.
روشن است كه اين اهداف كلّى ، بر سراسر زندگى امامان عليهم السلام ، سايه افكنده است و تمام اقوال و افعال و حتّى حيات و ممات آن بزرگواران ، در مسير تحقّق اين اهداف بوده است .