1 . قلمرو مأموريت مسلم‏

براى ارزيابى كارنامه مسلم ، نخستين چيزى كه بايد مورد توجّه باشد ، موضوع و محدوده مأموريت اوست . اين مطلب ، به صورت روشن در نامه امام حسين عليه السلام به مردم كوفه ، آمده است. بر پايه گزارش منابع تاريخى ، در نامه امام عليه السلام آمده است :
وَ قَد بَعَثتُ إلَيكُم أخى وَ ابنَ عَمّى وَ ثِقَتى مِن أهلِ بَيتى مُسلِمَ بنَ عَقيلِ بنِ أبى طالِبٍ ، وَ قَد أمَرتُهُ أن يَكُتبَ إلَىَّ بِحالِكُم وَ رَأيِكُم وَ رَأىِ ذَوِى الحِجا وَ الفَضلِ مِنكُم ، وَ هُوَ مُتَوَجَّهٌ إلى‏ ما قِبَلَكُم ، إن شاءَ اللَّهُ تَعالى‏ وَ السَّلامُ ، وَ لا قُوَّةَ إلّا بِاللَّهِ ، فَإِن كُنتُم عَلى‏ ما قَدِمَت بِهِ رُسُلُكُم وَ قَرَأتُ فى كُتُبِكُم فَقوموا مَعَ ابنِ عَمّى وَ بايِعوهُ وَ انصُروهُ وَ لا تَخذُلوهُ^۱ .
برادرم ، پسرعمويم و فرد مورد اعتماد از خاندانم ، مسلم بن عقيل بن ابى طالب را به سوى شما فرستاده‏ام و به او دستور داده‏ام كه وضع شما و نظرتان و ديدگاه عقلا و بزرگان را برايم گزارش كند ، و او در حال حركت به سوى شماست - إن شاء اللَّه تعالى - . والسلام! و هيچ توانى ، جز به [يارى‏] خداوند نيست . اگر شما بر همان نظرى هستيد كه فرستادگان شما آورده‏اند و در نامه‏هايتان خوانده‏ام ، پس با پسرعمويم همراهى كنيد و با او بيعت نماييد و يارى‏اش كنيد و تنهايش مگذاريد.
اين متن ، نشان مى‏دهد كه مأموريت اصلى مسلم ، ارزيابى فضاى سياسى - اجتماعى كوفه از نزديك است و براى اين منظور ، امام عليه السلام از هواداران خود خواسته است كه با او بيعت كنند و در امور مربوط به ساماندهى قيام بر ضدّ حكومت يزيد ، او را يارى دهند .
افزون بر اين ، تعبير «أخى (برادرم)» و «ثِقَتى (مورد اعتمادم)» ، حاكى از جايگاه والاى مسلم در كمالات نفسانى از يك سو ، و اعتماد و اطمينان امام عليه السلام به درايت و تدبير سياسى وى ، از سوى ديگر است . اكنون بايد ديد كه مسلم ، در به انجام رساندن اين مأموريت ، تا چه اندازه موفّق بوده است؟

2 . فضاى سياسى - اجتماعى كوفه‏

در تحليلى ديگر ، توضيح خواهيم داد^۲ كه انتخاب كوفه به عنوان مركز نهضت حسينى بر ضدّ
حكومت يزيد ، به اين معنا نيست كه امام حسين عليه السلام باور داشت كه مردم كوفه ، با آن سوابقى كه در برخورد با پدرش امام على عليه السلام و برادرش امام حسن عليه السلام داشتند ، واقعاً همگى به يكباره تغييرِ ماهيت داده‏اند و صد در صد ، آماده همكارى و همراهى با ايشان هستند ؛ بلكه امام عليه السلام ، در جمع‏بندى نقاط مثبت و منفى كوفه ، به اين نتيجه رسيده بود كه اين شهر ، مناسبت‏ترين جا براى آغاز نهضت است .
فضاى سياسى - اجتماعى متأثّر از ناخشنودى مردم از حكومت يزيد ، فعّاليت‏هاى هواداران امام حسين عليه السلام و ضعف فرماندار آن روز كوفه ، نعمان بن بشير ، به گونه‏اى بود كه حتّى شمارى از اشراف فرصت‏طلب ، مانند شَبَث بن رِبعى ، حجّار بن اَبجَر عِجْلى و عمرو بن حَجّاج ، ترجيح داده بودند تا به جمع افرادى كه به امام عليه السلام نامه نوشته و از ايشان خواسته بودند تا به كوفه بيايد ، بپيوندند و اين چند نفر نيز با هم يك نامه نوشتند .
بى‏ترديد ، فضاى عمومى هوادارى از امام حسين عليه السلام ، فضايى كاذب بود ؛ امّا مسلم ، مأموريت داشت با بهره‏گيرى از اين فضا ، براى امام عليه السلام از مردم ، بيعت بگيرد و زمينه را براى قيام بر ضدّ حكومت يزيد ، آماده كند . او اين مأموريت را به خوبى انجام داد و در مدّتى كوتاه ، انبوهى از مردم كوفه ، رسماً با او بيعت كردند .
البته مسلم مى‏دانست كه اين حركت ، در صورتى به موفّقيت نهايى نزديك خواهد شد كه رهبر نهضت ، يعنى امام حسين عليه السلام ، هر چه زودتر ، خود را به كوفه برساند و در صورت تأخير ، چه بسا اقدامات متقابل اُمَويان ، فضاى موجود را دگرگون كند . لذا كتباً از امام عليه السلام درخواست كرد كه در آمدن به كوفه ، تعجيل كند و بر عكس ، يزيد و عوامل او ، تلاش مى‏كردند تا امام عليه السلام به كوفه نزديك نشود .^۳
با عنايت به آنچه گذشت ، نه تنها مسلم در انجام دادن مأموريت خود ، كوتاهى نداشت ؛ بلكه وظيفه خود را به خوبى انجام داد ، امّا به عللى تلاش‏هاى او با شكستْ مواجه شد .
علل و عوامل به شكست انجاميدن تلاش‏هاى مسلم را در بحث ارزيابى سفر امام حسين عليه السلام به كوفه ، توضيح خواهيم داد.^۴