7 / 30
آمدن چهار نفر از كوفه به همراه طِرِمّاح بن عَدى به سوى امام عليه السلام
۷۲۵.تاريخ الطبرى- به نقل از عقبة بن ابى عَيزار -: حُرّ بن يزيد رياحى با يارانش از يك سو مىرفت و حسين عليه السلام از سوى ديگر مىرفت، تا به عُذَيب الهِجانات رسيدند كه شترهاى سفيد نعمان ، در آن جا چرا مىكردند. ناگهان ، چهار كس را ديدند كه از كوفه مىآمدند و بر مَركبهاى خويش بودند و اسبى را به نام «كامل» كه از اسبهاى نافع بن هلال بود ، يدك مىكشيدند . راهنمايشان ، طِرِمّاح بن عَدى، سوار بر اسب خويش ، همراهشان بود و شعرى به اين مضمون مىخواند:
اى شتر من! از اين كه مىرانمت ، بيم مكنو شتاب كن كه پيش از سحرگاهان ،
با بهترينِ سواران و بهترينِ مسافران ،به مرد والانسب برسى ؛
بزرگوار آزاده گشادهدلكه خدا او را براى بهترين كار ، آورْد .
خداوند ، او را براى هميشه روزگار ، باقى بدارد!
چون به حسين عليه السلام رسيدند ، اين اشعار را براى وى خواندند ، كه فرمود : «به خدا ، من اميدوارم كه آنچه خدا براى ما خواسته، نيك باشد : كشته شويم يا ظفر يابيم» .
حُرّ بن يزيد آمد و گفت: اين كسانى كه از مردم كوفهاند ، جزو همراهان تو نبودهاند و من ، آنها را حبس مىكنم يا بر مىگردانم.
حسين عليه السلام فرمود : «از آنها، همانند خويش ، دفاع مىكنم . آنها ياران و پشتيبانان مناند . تعهّد كرده بودى كه متعرّض من نشوى تا نامهاى از ابن زياد براى تو بيايد» .
گفت: آرى؛ امّا آنان با تو نيامده بودند.
فرمود : «آنها ياران مناند و همانند كسانى هستند كه همراه من بودهاند . اگر به قرارى كه ميان من و تو بوده ، عمل نكنى ، با تو پيكار مىكنم» .
حُر ، از آنها دست برداشت.
آن گاه حسين عليه السلام به آنها فرمود : «به من از مردم پشت سرتان ، خبر بدهيد» .
مُجَمِّع بن عبد اللَّه عائذى - كه يكى از آن چهار نفر بود - گفت: به بزرگان قوم ، رشوههاى كلان دادهاند و جوالهايشان را پُر كردهاند كه دوستىشان را جلب كنند و به صف خويش ببرند . آنان بر ضدّ تو ، متّفقاند. بقيّه مردم ، دلهايشان به تو مايل است ؛ امّا فردا شمشيرهايشان بر ضدّ تو كشيده مىشود.
فرمود : «به من بگوييد آيا از پيكى كه به سوى شما فرستادهام ، خبر داريد؟» .
گفتند: چه كسى بود؟
فرمود : «قيس بن مُسْهِر صَيداوى» .
گفتند: آرى .
حُصَين بن تَميم،۱ او را گرفت و نزد ابن زياد فرستاد . ابن زياد به او دستور داد كه تو و پدرت را لعنت كند ؛ ولى او بر تو و پدرت درود گفت و ابن زياد و پدرش را لعنت كرد و مردم را به يارى تو خواند و آنان را از آمدنت خبر داد . ابن زياد نيز فرمان داد تا وى را از بالاى قصر ، به زير انداختند.
اشك در چشم حسين عليه السلام آمد و نتوانست آن را نگه دارد. آن گاه فرمود : (بعضى از ايشان ، تعهّد خويش را به سر بردهاند [و به شهادت رسيدند] و بعضى از ايشان ، منتظرند و به هيچ وجه ، تغييرى نيافتهاند)۲ . خدايا! بهشت را جايگاه ما و آنها قرار ده و ما و آنها را در محلّ رحمت خويش و ذخيرههاى خواستنى ثوابَت، فرا هم آور» .
ابو مِخنَف مىگويد: جميل بن مَرثَد (از بنى مَعَن) ، در باره طِرِمّاح بن عَدى برايم نقل كرد كه طِرِمّاح به حسين عليه السلام نزديك شد و گفت: به خدا سوگند ، مىنگرم ؛ ولى كسى را با تو نمىبينم . اگر جز همين كسانى كه اينك مراقب تو اند ، كسى به جنگت نيايد، بس است . يك روز پيش از آن كه از كوفه در آيم و به سوى تو بيايم ، بيرون كوفه چندان كس ديدم كه هرگز بيش از آن جماعت را به يك جا نديده بودم.
در باره آنها پرسش كردم . گفتند: فراهم آمدهاند كه رژه بروند و براى مقابله با حسين ، روانه شوند. تو را به خدا ، اگر مىتوانى يك وجب جلو نروى ، نرو! اگر مىخواهى به شهرى فرود آيى كه خدا تو را در آن جا محفوظ دارد تا كار خويش را ببينى و بنگرى كه چه خواهى كرد، حركت كن تا تو را به كوهستان محفوظ ما - كه اَجَأ نام دارد - برسانم . به خدا در آن جا از شاهان غَسّان و حِميَر و از نعمان بن مُنذر و سياه و سرخ ، محفوظ بودهايم. به خدا ، هرگز در آن جا خوارىاى بر ما وارد نشده است . من نيز با تو مىآيم تا تو را در دهكده فرود آورم . آن گاه نزد مردان طَى۳ ، پيكى مىفرستم كه در اَجَأ و سَلمى ، اقامت دارند . به خدا ، ده روز نمىگذرد كه مردم طى ، پياده و سواره به سوى تو رو مىكنند .
هر چند مدّت كه مىخواهى ، ميان ما بمان. اگر حادثهاى رخ دهد ، من متعهّدم كه بيست هزار مرد طايى با شمشيرهاى خويش ، پيشِ روى تو به پيكار بِايستند. به خدا تا يكى از آنها زنده باشد ، به تو دست نمىيابند.
حسين عليه السلام فرمود : «خدا ، تو و قومت را پاداش نيك دهد! ميان ما و اين مردم، عهدى است كه با وجود آن ، نمىتوان باز گشت و نمىدانيم كار ما و آنها به كجا مىانجامد» .
ابو مِخنَف مىگويد : جميل بن مَرثَد ، برايم نقل كرد كه طِرِمّاح بن عَدى گفت: با وى وداع كردم و گفتم: خدا ، شرّ جن و اِنس را از تو دور بگردانَد! از كوفه براى كسانم آذوقه گرفتهام و خرجىِ آنها ، پيش من است . مىروم و اين را پيششان مىنهم و إن شاء اللَّه ، نزد تو مىآيم. وقتى آمدم ، به خدا كه از جمله ياران تو خواهم بود.
فرمود : «اگر چنين خواهى كرد، بشتاب . خدا ، تو را رحمت كند!» .
دانستم كه از كار آن كسان ، نگران است كه به من مىگويد بشتابم.
چون پيش خانوادهام رسيدم و لوازمشان را دادم و وصيّت كردم، مىگفتند: اين بار ، رفتارى مىكنى كه پيش از اين ، نمىكردى!
مقصود خويش را با آنها بگفتم و از راه بنى ثُعَل ، روان شدم . چون به عُذَيب الهِجانات رسيدم، سَماعة بن بدر به من رسيد و خبر كشته شدن حسين عليه السلام را داد ، كه از همان جا باز گشتم.۴
1.در اكثر منابع، «حُصَين بن نُمَير» آمده است كه به نظر صحيح مىرسد.
2.احزاب : آيه ۲۳ .
3.ر . ك : نقشه شماره ۳ در پايان جلد ۲ .
4.كانَ [الحُرُّ بنُ يَزيدَ الرِّياحِيُ] يَسيرُ بِأَصحابِهِ في ناحِيَةٍ ، وحُسَينٌ عليه السلام في ناحِيَةٍ اُخرى ، حَتّى انتَهَوا إلى عُذَيبِ الهِجاناتِ ، وكانَ بِها هَجائِنُ النُّعمانِ تَرعى هُنالِكَ ، فَإِذا هُم بِأَربَعَةِ نَفَرٍ قَد أقبَلوا مِنَ الكوفَةِ عَلى رَواحِلِهِم ، يَجنُبونَ فَرَساً لِنافِعِ بنِ هِلالٍ - يُقالُ لَهُ الكامِلُ - ومَعَهُم دَليلُهُمُ الطِّرمّاحُ بنُ عَدِيٍّ عَلى فَرَسِهِ ، وهُوَ يَقولُ :
يا ناقَتي لا تَذعَري مِن زَجري
وشَمِّري قَبلَ طُلوعِ الفَجرِبِخَيرِ رُكبانٍ وخَيرِ سَفرِ
حَتّى تَحِلّي بِكَريمِ النَّجرِالماجِدِ الحُرِّ رَحيبِ الصَّدرِ
أتى بِهِ اللَّهُ لِخَيرِ أمرِثَمَّتَ أبقاهُ بَقاءَ الدَّهرِ
قالَ : فَلَمَّا انتَهَوا إلَى الحُسَينِ عليه السلام أنشَدوهُ هذِهِ الأَبياتَ ، فَقالَ : أما وَاللَّهِ إنّي لَأَرجو أن يَكونَ خَيراً ما أرادَ اللَّهُ بِنا ، قُتِلنا أم ظَفِرنا .
قالَ : وأقبَلَ إلَيهِمُ الحُرُّ بنُ يَزيدَ ، فَقالَ : إنَّ هؤُلاءِ النَّفَرَ الَّذينَ مِن أهلِ الكوفَةِ لَيسوا مِمَّن أقبَلَ مَعَكَ ، وأنَا حابِسُهُم أو رادُّهُم .
فَقالَ لَهُ الحُسَينُ عليه السلام : لَأَمنَعَنَّهُم مِمّا أمنَعُ مِنهُ نَفسي ، إنَّما هؤُلاءِ أنصاري وأعواني ، وقَد كُنتَ أعطَيتَني ألّا تَعرِضَ لي بِشَيءٍ حَتّى يَأتِيَكَ كِتابٌ مِنِ ابنِ زِيادٍ .
فَقالَ : أجَل ، لكِن لَم يَأتوا مَعَكَ ! قالَ : هُم أصحابي ، وهُم بِمَنزِلَةِ مَن جاءَ مَعي ، فَإِن تَمَمتَ عَلى ما كانَ بَيني وبَينَكَ وإلّا ناجَزتُكَ . قالَ : فَكَفَّ عَنهُمُ الحُرُّ .
قالَ : ثُمَّ قالَ لَهُمُ الحُسَينُ عليه السلام : أخبِروني خَبَرَ النّاسِ وَراءَكُم ؟
فَقالَ لَهُ مُجَمِّعُ بنُ عَبدِ اللَّهِ العائِذِيُّ ، وهُوَ أحَدُ النَّفَرِ الأَربَعَةِ الَّذينِ جاؤوهُ : أمّا أشرافُ النّاسِ فَقَد اُعظِمَت رِشوَتُهُم ، ومُلِئَت غَرائِرُهُم ، يُستَمال وُدُّهُم ، ويُستَخلَصُ بِهِ نَصيحَتُهُم ، فَهُم إلبٌ واحِدٌ عَلَيكَ ، وأمّا سائِرُ النّاسِ بَعدُ ، فَإِنَّ أفئِدَتَهُم تَهوي إلَيكَ ، وسُيوفَهُم غَداً مَشهورَةٌ عَلَيكَ .
قالَ : أخبِروني ، فَهَل لَكُم بِرَسولي إلَيكُم ؟ قالوا : مَن هُوَ ؟ قالَ : قَيسُ بنُ مُسهِرٍ الصَّيداوِيُّ .
فَقالوا : نَعَم ، أخَذَهُ الحُصَينُ بنُ تَميمٍ ، فَبَعَثَ بِهِ إلَى ابنِ زِيادٍ ، فَأَمَرَهُ ابنُ زِيادٍ أن يَلعَنَكَ ويَلعَنَ أباكَ ، فَصَلّى عَلَيكَ وعَلى أبيكَ ، ولَعَنَ ابنَ زِيادٍ وأباهُ ، ودَعا إلى نُصرَتِكَ ، وأخبَرَهُم بِقُدومِكَ ، فَأَمَرَ بِهِ ابنُ زِيادٍ فَاُلقِيَ مِن طَمارِ القَصرِ ؛ فَتَرَقرَقَت عَينا حُسَينٍ عليه السلام ولَم يَملِك دَمعَهُ ، ثُمَّ قالَ : (فَمِنْهُم مَّن قَضَى نَحْبَهُ وَ مِنْهُم مَّن يَنتَظِرُ وَ مَا بَدَّلُواْ تَبْدِيلاً ) . اللَّهُمَّ اجعَل لَنا ولَهُمُ الجَنَّةَ نُزُلاً ، وَاجمَع بَينَنا وبَينَهُم في مُستَقَرًّ مِن رَحمَتِكَ ، ورَغائِبِ مَذخورِ ثَوابِكَ .
قالَ أبو مِخنَفٍ : حَدَّثَني جَميلُ بنُ مَرثَدٍ مِن بَني مَعَنٍ ، عَنِ الطِّرِمّاحِ بنِ عَدِيٍّ ؛ أنَّهُ دَنا مِنَ الحُسَينِ عليه السلام فَقالَ لَهُ : وَاللَّه إِنّي لَأَنظُرُ فَما أرى مَعَكَ أحَداً ، ولَو لَم يُقاتِلكَ إلّا هؤُلاءِ الَّذينَ أراهُم مُلازِميكَ لَكانَ كَفى بِهِم ، وقَد رَأَيتُ قَبلَ خُروجي مِنَ الكوفَةِ إلَيكَ بِيَومٍ ظَهرَ الكوفَةِ ، وفيهِ مِنَ النّاسِ ما لَم تَرَ عَينايَ في صَعيدٍ واحِدٍ جَمعاً أكثَرَ مِنهُ ، فَسَأَلتُ عَنهُم ، فَقيلَ : اِجتَمَعوا لِيُعرَضوا ، ثُمَّ يُسَرَّحونَ إلَى الحُسَينِ .
فَأَنشُدُكَ اللَّهَ إن قَدَرتَ عَلى ألّا تَقَدَّمَ عَلَيهِم شِبراً إلّا فَعَلتَ ! فإن أرَدتَ أن تَنزِلَ بَلَداً يَمنَعُكَ اللَّهُ بِهِ حَتّى تَرى مِن رَأيِكَ ، ويَستَبينَ لَكَ ما أنتَ صانِعٌ ، فَسِر حَتّى اُنزِلَكَ مَناعَ جَبَلِنا الَّذي يُدعى أجَأً ، اِمتَنَعنا وَاللَّهِ بِهِ مِن مُلوكِ غَسّانَ وحِميَرٍ ، ومِنَ النُّعمانِ بنِ المُنذِرِ ، ومِنَ الأَسوَدِ وَالأَحمَرِ ، وَاللَّهِ إن دَخَلَ عَلَينا ذُلٌّ قَطُّ ؛ فَأَسيرُ مَعَكَ حَتّى اُنزِلَكَ القُرَيَّةَ ، ثُمَّ نَبعَثُ إلَى الرِّجالِ مِمَّن بِأَجَأٍ وسَلمى مِن طَيِّئٍ ، فَوَاللَّهِ لا يَأتي عَلَيكَ عَشَرَةُ أيّامٍ حَتّى تَأتِيَكَ طَيِّئٌ رِجالاً ورُكباناً ، ثُمَّ أقِم فينا ما بَدا لَكَ ، فَإِن هاجَكَ هَيجٌ فَأَنَا زَعيمٌ لَكَ بِعِشرينَ ألفَ طائِيٍّ يَضرِبونَ بَينَ يَدَيكَ بِأَسيافِهِم ، وَاللَّهِ لا يوصَلُ إلَيكَ أبَداً ومِنهُم عَينٌ تَطرِفُ .
فَقالَ لَهُ : جَزاكَ اللَّهُ وقَومَكَ خَيراً ! إنَّهُ قَد كانَ بَينَنا وبَينَ هؤُلاءِ القَومِ قَولٌ لَسنا نَقدِرُ مَعَهُ عَلَى الاِنصِرافِ ، ولا نَدري عَلامَ تَنصَرِفُ بِنا وبِهِمُ الاُمورُ في عاقِبِهِ .
قالَ أبو مِخنَفٍ : فَحَدَّثَني جَميلُ بنُ مَرثَدٍ ، قالَ : حَدَّثَني الطِّرِمّاحُ بنُ عَدِيٍّ، قالَ: فَوَدَّعتُهُ وقُلتُ لَهُ : دَفَعَ اللَّهُ عَنكَ شَرَّ الجِنِّ وَالإِنسِ ، إنّي قَدِ امتَرتُ لِأَهلي مِنَ الكوفَةِ ميرَةً ، ومَعي نَفَقَةٌ لَهُم ، فَآتيهِم فَأَضَعُ ذلِكَ فيهِم ، ثُمَّ اُقبِلُ إلَيكَ إن شاءَ اللَّهُ ، فَإِن ألحَقكَ فَوَاللَّهِ لَأَكونَنَّ مِن أنصارِكَ .
قالَ : فَإِن كُنتَ فاعِلاً فَعَجِّل رَحِمَكَ اللَّهُ ! قالَ : فَعَلِمتُ أنَّهُ مُستَوحِشٌ إلَى الرِّجالِ حَتّى يَسأَلُنِي التَّعجيلَ .
قالَ : فَلَمّا بَلَغتُ أهلي وَضَعتُ عِندَهُم ما يُصلِحُهُم ، وأوصَيتُ ، فَأَخَذَ أهلي يَقولونَ : إنَّكَ لَتَصنَعُ مَرَّتُكَ هذِهِ شَيئاً ما كُنتَ تَصنَعُهُ قَبلَ اليَومِ ! فَأَخبَرتُهُم بِما اُريدُ ، وأقبَلتُ في طَريقِ بَني ثُعَلٍ ، حَتّى إذا دَنَوتُ مِن عُذَيبِ الهِجاناتِ استَقبَلَني سَماعَةُ بنُ بَدرٍ ، فَنَعاهُ إلَيَّ ، فَرَجَعتُ (تاريخ الطبرى : ج ۵ ص ۴۰۴ ، الكامل فى التاريخ : ج ۲ ص ۵۵۳) .