سخنى در باره شمار دو سپاه‏

تعيين دقيق و قطعى شمار دو سپاه ، مقدور نيست ؛ امّا در اين باره اعدادى گزارش شده كه ارائه مى‏گردد .

الف - شمار سپاه امام حسين عليه السلام‏

بيشتر منابع معتبر ، شمار سپاهيان امام عليه السلام را 72 نفر ، گزارش كرده‏اند .^۱ شيخ مفيد رحمه اللَّه عليه مى‏نويسد :
حسين بن على عليه السلام ، هنگام صبحگاه و بعد از نماز صبح ، يارانش را [ براى نبرد ، ]آماده كرد . آنان ، سى و دو سوار و چهل پياده بودند .^۲ با ملاحظه نام و مشخّصات شهداى كربلا ، مى‏توان گفت كه شمار سپاهان امام عليه السلام بيش از اين تعداد بوده است ، چنان كه پاره‏اى از منابع ، عدد ياران امام عليه السلام را 82 نفر ،^۳ برخى 114 نفر ،^۴ برخى 145 نفر ،^۵ برخى صد و هفتاد نفر ،^۶ برخى ششصد نفر^۷ و برخى هزار نفر^۸ و برخى ارقام ديگرى گزارش كرده‏اند .^۹
نكته قابل توجّه ، اين كه در تبيين آمار شهداى كربلا ، بجز امام عليه السلام ، مشخّصات 154 نفر ، ارائه مى‏شود كه حدود 72 تن از آنها از خاندان امام حسين عليه السلام و پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و امام على عليه السلام بوده‏اند.
بنا بر اين ، ممكن است آنچه در گزارش مشهور آمده ، اشاره به همين افراد باشد ، و نيز مى‏تواند اشاره به ياران امام عليه السلام قبل از ملحق شدن كسانى باشد كه به تدريج به ايشان پيوسته‏اند ؛ زيرا گزارش‏هايى از پيوستن بيست تا سى نفر به امام عليه السلام حكايت دارند ، چنان كه احتمال دارد برخى اسامى ، به دليل تصحيف ، تكرار شده باشند . به هر حال ، تعداد ياران امام عليه السلام بيش از 72 تن بوده‏اند . البتّه شمارى از شهدا ، مانند : على اصغر عليه السلام و عبد اللَّه بن حسن عليه السلام و اُمّ وَهْب ، از سپاهيان به شمار نمى‏روند و شمارى از سپاهيان امام عليه السلام مانند : حسن مُثنّا و ضَحّاك بن عبد اللَّه مَشرقى نيز شهيد نشده‏اند .
گفتنى است كه شمارى از ياران امام عليه السلام ، از خاندان و نزديكان ايشان بوده‏اند و شمارى از آنها ، از ياران پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و امام على عليه السلام .
توضيح بيشتر در اين زمينه ، در تبيين آمار شهداى كربلا خواهد آمد .^۱۰

۸۵۰.مثير الأحزان : حسين عليه السلام ، يارانش را براى نبرد ، آماده كرد. آنان ، چهل و پنج سوار و صد پياده بودند^۱ .^۲