داماد امير مؤمنان على عليه السلام و همسر رَمْله بوده است .۱ همچنين ، در زمان حكومت امام على عليه السلام ، كارگزار ايشان بود۲ و در بلاد سواد (عراق) ، قاضى گرديد .۳
گزارش شده كه ابو هَيّاج ، شاعرى ماهر و سخنورى حاضرْجواب بوده است .۴
منابع اهل سنّت ، او را در زمره شهيدان كربلا ، نام بردهاند .۵
4 . اَدهَم بن اُميّه
تنها فُضَيل بن زُبير ،۶ از او نام برده و او را اهل بصره و از قبيله بنى عبد القيس ، معرّفى كرده است .۷
5 . انيس بن مَعقِل اَصبَحى
در باره وى ، چيزى در منابع تاريخى و مقاتل ، ديده نمىشود . آنچه در باره وى گزارش شده ، رَجَزهايى است كه در ميدان نبرد ، خوانده است . در المناقب ابن شهرآشوب ، آمده كه بيش از بيست نفر ، به دست او كشته شدهاند .احتمال دارد كه وى ، همان زيد بن مَعقِل باشد كه خواهد آمد. در باره وى ، آمده است :
آن گاه ، انيس بن مَعقِل اَصبَحى به ميدان آمد و مىخواند :
من اَنيس پسر مَعقِل هستمدر دست راستم ، تيغه شمشيرى قطع كننده است .
در ميان غبارها ، سرها را با آن مىپرانمتا اين كه پيشامد ناگوار را برطرف نمايم و آن ، دور شود
[
در دفاع] از حسين برترِ صاحب فضيلتپسر پيامبر خدا ، كه بهترين فرستاده شده است .
آن گاه ، حمله كرد و جنگيد تا كشته شد .۸
همچنين ، آمده است:
انيس بن مَعقِل اَصبَحى به ميدان رفت ، در حالى كه رَجَز مىخواند و مىگفت :
من ، انيس ، پسر مَعقِل هستمو در دست راستم ، تيغه شمشيرى صيقل يافته است .
در جنگ ، با آن چنان مىزنم كه [ناگوارى] دور شودو با آن ، در ميان غبارها ، سرها را مىپرانم
[
در دفاع] از حسين شكوهمندِ صاحب فضيلتپسر پيامبر خدا ، كه بهترين فرستاده شده است .
آن گاه ، حمله كرد و جنگيد تا كشته شد . رحمت خدا بر او باد !۹
1.المحبر: ۵۶ ؛ المناقب ، ابن شهرآشوب: ج ۳ ص ۳۰۵، بحار الأنوار : ج ۴۲ ص ۹۲ .
2.سنن الترمذى : ج ۳ ص ۳۶۶ ح ۱۰۴۹، سنن أبى داوود: ج ۳ ص ۲۱۵ ح ۳۲۱۸ .
3.المحلّى ، ابن حزم : ج ۹ ص ۳۸۵ .
4.الإصابة: ج ۴ ص ۱۰۱ ، الطبقات الكبرى (الطبقة الخامسة من الصحابة) : ج ۱ ص ۴۷۷ ، تاريخ دمشق : ج ۲۹ ص ۷۴. نيز، ر. ك : الجمل : ص ۱۱۸ ، الفصول المختاره : ص ۲۶۹ ، بحار الأنوار: ج ۳۸ ص ۲۷۶ ، شرح نهج البلاغة ، ابن ابى الحديد : ج ۱۳ ص ۲۳۱ .
5.الطبقات الكبرى (الطبقة الخامسة من الصحابة) : ج ۱ ص ۴۷۷، الإصابة: ج ۴ ص ۱۰۱ ، تاريخ دمشق : ج ۲۹ ص ۷۵ ، ذخائر العقبى : ص ۴۰۴ .
6.فُضَيل بن زبير بن عمر بن درهم اسدى كوفى ، از ياران امام باقر عليه السلام و امام صادق عليه السلام بوده ودر قرن دوم مىزيسته است. او كتابى با نام تسمية من قُتل مع الحسين عليه السلام من ولده و إخوته و أهل بيته و شيعته فراهم آورده و در آن ، بيست تن از خانواده و ۷۸ تن از غيرِ خانواده امام عليه السلام را نام مىبرد. اين كتاب ، شايد قديمىترين نوشته در اين موضوع باشد . گفتنى است تنها منابعى كه به اين كتاب دسترس داشتهاند ، الأمالى شجرى و الحدائق الورديّة ، از منابع زيديه، بودهاند . برخى افرادى كه نامشان در اين كتاب به عنوان شهيد آمده، در منابع ديگر، ياد نشدهاند (ر . ك : تراثنا : ش ۱ ص ۵۳) .
7.الأمالى ، شجرى: ج ۱ ص ۱۷۲، الحدائق الورديّة: ج ۱ ص ۱۲۱. در تنقيح المقال (ج ۱ ص ۱۰۶) مىخوانيم: «ادهم بن اُميّه، جزو شيعيانى بود كه در بصره و در خانه ماريه بنت منقذ ، جمع مىشدند. او با يزيد بن نَبيط و دو فرزندش ، به راه افتادند و در اَبطَح به امام عليه السلام پيوستند و [در روز عاشورا] در حمله نخست ، شهيد شدند. پدر او ابو اميّه ، از ياران پيامبر صلى اللَّه عليه و آله بوده است» . در باره «حمله نخست» ، ر . ك : همين شهادت‌نامه : ج ۱ ص ۸۳۲ (سخنى در باره شهداى حمله نخست) .
8.أنَا أنيسٌ وأنَا ابنُ مَعقِل
وفي يَميني نَصلُ سَيفٍ فَيصَلِأعلو بِهِ الهاماتِ بَينَ القَسطَلِ
حَتّى اُزيلَ خَطبَهُ فَيَنجليعَنِ الحُسَينِ الفاضِلِ المُفَضَّلِ
اِبنِ رَسولِ اللَّهِ خَيرِ مُرسَلِ
(مقتل الحسين عليه السلام ، خوارزمى : ج ۲ ص ۱۹) .
9.أنَا أنيسٌ وأنَا ابنُ مَعقِلِ
وفي يَميني نَصلُ سَيفٍ مُصقَلٍأضرِبُ بِهِ فِي الحَربِ حَتّى
يَنجَليأعلو بِهِ الهاماتِ وَسطَ القَسطَلِمِنَ الحُسَينِ الماجِدِ المُفَضَّلِ
اِبنِ رَسولِ اللَّهِ خَيرِ مُرسَلِ
(الفتوح : ج ۵ ص ۱۰۸ ؛ المناقب ، ابن شهرآشوب : ج ۴ ص ۱۰۳) .
