درآمد

دقت و تأمل در متون حديثى و تاريخى مربوط به سده‌هاى چهارم و پنجم، بیانگر این است كه علاوه بر مدرسه‌های حدیثی قم و بغداد، حوزه‌های کوچک و بزرگ حدیثی شيعى فراوانی نیز در گوشه و کنار سرزمینهای اسلامی وجود داشت. تعدد و تنوع این حوزه‌های حدیثی، مرهون گستردگی جغرافیای مناطق شیعی و تلاش‌ عالمان و حدیث‌پژوهان در شهرهای گوناگون بود.
با نگاه به سازمان وکالت ناحیه مقدسه،^۱ تنوع جغرافیایی مناطق شیعه‌نشین در این دو سده، روشن‌تر می‌شود. در ابتدای سده چهارم و در سالهای پایانی غیبت صغری، وکیلان مستقیم و یا با‌واسطه امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشريف) در شهرهای گوناگون پراکنده بودند، به طوری که شهرهایی ‌چون بغداد، قم، آوه، ری، همدان، نیشابور و ... هر کدام وکیلی خاص برای ناحیه خود داشتند. طبیعی است که تعداد شیعیان این شهرها و احتیاج علمی و درآمد اقتصادی آنها به حدی بوده است که می‌بایست شخصی خاص، متولی این امور گردد. این گونه شهرها، حوزه حدیثی و