نکته آخر اینکه تاریخ حدیث اهل سنت در سده‌های هشتم و نهم بسیار پربار است. برخی از مشهورترین محدثان اهل سنت که بر نحوه تفکر حدیث اهل سنت تأثیر گذارده‌اند در این دوران می‌زیسته‌اند. حافظ جمال‌الدین یوسف مِزّی (م 742 ﻫ) از این جمله است. او مهم‌ترین رجال‌نگار متأخر اهل سنت است که کتابش و گزیده‌های مختلف آن، از آن زمان تا کنون از مهم‌ترین گروه کتابهای رجالی اهل سنت شمرده می‌شود.
شمس‌الدین ذهبی (م 748 ﻫ) نیز کتابهای گوناگونی در رجال، حدیث و تاریخ دارد. ابن‌تَیمیّه (م 728 ﻫ) و شاگردان مکتب او چون ابن‌قَیّم جُوزی (م 751 ﻫ)، تقی‌الدین سُبکی (م 756 ﻫ)، و ابن‌کثیر دمشقی (م 774 ﻫ) نیز در سده هشتم می‌زیستند.

آشنایی با برخی از محدثان سده هشتم

حدیث‌نگاران این دوره چندان زیاد نیستند. بسیاری از آنان نیز به علوم دیگر، مانند فقه، شهره‌اند. مشهورترین آنان علامه حلّی (م 726 ﻫ) و شهید اول (م 786 ﻫ) هستند. افراد دیگری نیز از حدیث‌نگاران این دوره شمرده می‌شوند؛ افرادی چون حسن بن ابی‌الحسن دیلمی، نویسنده کتابهای إرشاد القلوب و أعلام الدین، فخر المحققین، مؤلف ثلاثٌ و أربعونَ حدیثاً نَبویّاً، سید حیدر آملی، شاگرد فخر المحققین و نویسنده جامع الأسرار، ابنُ‌مَعیِّه (م 776 ﻫ)، استاد حدیث و اَنساب،^۱ ابن‌عَتائِقی (اواخر قرن هشتم)، نگارنده شرح نهج البلاغه و چند کتاب دیگر.^۲

علامه حلّی

جمال‌الدین حسن بن یوسف بن علی بن مُطهر حلّی، مشهور به علامه حلّی، در سال 648 هجری در حلّه متولد شد. خانواده او از عالمان مشهور حلّه بودند؛ پدر او عالمی فرهیخته و مشهور بود، محقق حلّی دایی او است و برادرش علی نیز عالم و

کتاب در بیان افکار او و دیگر پیروان اهل حدیث در اهل سنت است، هم‌اکنون نیز مهم‌ترین کتاب مرجع در عقاید وهّابیان است.
مقدمه ابن‌تیمیّه بر این کتاب، سرشار از تهمتها و افترائات بدون سند و مدرک است که عمق یکسونگری و تعصب و لجاجت درونی مؤلف را آشکار می‌سازد. علامه حلّی (رحمه الله) پس از مطالعه کتاب منهاج السنّه گفت: «لَوْ کانَ یَفْهَمُ ما أَقولُ أَجَبْتُه.»؛^۱ اگر او می‌توانست مقصود مرا درک كند جواب اشكالاتش را می‌گفتم. این نقض و ابرام نشانگر آن است که نگاشته علامه حلّی در مدت زمان کوتاهی به شام رفته و ابن‌تیمیّه بر آن نقد نوشته است. این نقد در اختیار علامه قرار گرفته و او آن را وارد ندانسته است.
کتابهایی را که در فضایل اهل‌بیت علیهم السلام‌ و دیگر امور مربوط به آنان است نیز در این حوزه می‌توان جای داد؛ کتابهایی چون کشف الیقین، المُستَجاد مِنْ کتابِ الإرشاد (هر دو از علامه حلّی).
رخداد دیگر آغاز نگرش و نگارش صوفیانه حدیثی در میان شیعیان است. سید حیدر آملی یكی از عالمان این دوره و از شاگردان فخر المحققین است که با این شیوه به نگارش کتابهای جامع الأسرار و ... پرداخته است. به نظر می‌رسد اولین مؤلف حدیثی شیعه که از این دید به متون نگریسته و آنان را برای رواج تفکر صوفیانه (یا عارفانه) تدوین کرده است، سید حیدر آملی باشد. پس از سید حیدر، احادیث مورد استشهاد او به کتابهای پسین فیلسوفان، عارفان و صوفیان شیعی راه یافت.^۲
نگارش کتابهای رجالی ماندگار نیز در این سده به چشم می‌آید. علامه حلّی، خلاصة الأقوال را نگاشته است و ابن‌داوود کتاب رجال را سامان داده است.
علامه، کتابی دیگر با نام إیضاح الأشتباه دارد که پیرامون علم رجال است و در آن به ضبط دقیق نامهای راویان پرداخته است.^۳